Norveç'te Atatürk Norveç, Oslo, Norveç Nobel Enstitüsü: Yunan Devlet ve Siyaset Adamı Venizelos’un Atatürk’ü Nobel Barış Ödülüne Aday Gösterdiği Mektup Venizelos’un Atatürk’ü Nobel Barış Ödülüne aday gösterdiği mektup, Norveç’in başkenti Oslo bulunan, Norveç Nobel Enstitüsü arşivlerindedir. Eleftherios Kyriakou Venizelos (6 Ekim 1910 – 25 Şubat 1915), 1910 ile 1933 yılları arasında, sekiz dönemde toplam 12 yıldan fazla Yunanistan başbakanı olarak görev yapmış Yunan siyasetçi ve devlet adamıdır. Liberal Parti’nin kurucusu ve ilk başkanıdır. Yunan ulusal kurtuluş hareketinin önde gelen önderlerlerinden birisi ve Megali İdea‘nın da mimarlarındandır.[1] Megali İdea (Büyük İdeal / Büyük Yunanistan), Fatih’in 1453’de İstanbul’u alarak son verdiği Bizans İmparatorluğu’nun toprakları ile geçmişte Yunanca konuşulan diğer tüm toprakların da Yunanistan’ın hakkı olduğunu ileri süren; bu toprakları geri alarak başkenti İstanbul (Konstantinopolis) olan, Büyük Helen İmparatorluğu‘nu yeniden kurma düşüncesidir. Megali İdea’nın önemli önderlerinden biri Yunan tarihinin ünlü şairi ve ulusal kahraman olarak kabul edilen Rigas Ferreos’tur (1757-1798). 1791 yılında Bükreş’te bulunduğu bir sırada “Megali İdea Haritası” olarak da bilinen Helen İmparatorluğu haritasını çizmiş ve 1796 yılında Viyana’da bastırmıştır. Bu haritada; Yunanistan’ın günümüzdeki topraklarına ek olarak, Makedonya, Batı ve Doğu Trakya, Balkanlardaki tarihi Epir bölgesi, Ege adaları, Girit, Rodos, Kıbrıs, Anadolu’nun yarıdan fazlası, Bozcaada, Karadeniz Bölgesi ile İstanbul, Helen /Yunan toprakları olarak gösterilmiştir. Buna göre; eskiden Yunanca konuşulan tüm toprakları sınırları içine alan bu devletin adı “Helen Cumhuriyeti” resmi dili ise Yunanca olacaktı.[2] Türkiye ile Yunanistan 20. yüzyıl başlarında savaşıyordu. “Savaş, Yunanistan’ın, İngiltere’nin de teşvikiyle 19 Mayıs 1919’da İzmir’i işgal etmesiyle başlamıştı. 30 Ağustos 1922 Türkiye’nin Kurtuluş Savaşı, Yunanistan’ın da “Küçük Asya Felaketi” oldu. Savaş sonrası Türkiye Cumhuriyeti kuruldu.”[3] Venizelos, Yunanistan’da 1920’de seçime gitti. Seçimleri “Evlatlarımızın Anadolu’da ne işi var, onları geri getireceğiz” sloganları atan muhalefetteki Kral I. Konstantin yanlısı partilerin koalisyonu kazandı. Ancak göreve gelen hükümet, İngiltere ve Fransa’nın uyarılarına rağmen, Yunan ordusunu geri çekmedi ve orduya Ankara’ya ilerlemesi emri verdi. Yenilgiden sonra Yunanistan’da askeri darbe yapıldı. Ankara’ya ilerleme emrini veren ve ikisi başbakanlık yapmış beş siyasetçi (Dimitrios Gounaris, Georgios Baltatzis, Nikolaos Stratos, Nikolaos Theotokis, Petros Protopapadakis) ile ordunun “Küçük Asya (Anadolu) Komutanı” Georgios Hatzianestis, alelacele kurulan Askeri Mahkeme’de “vatan hainliği” suçlamasıyla yargılandı. Yargılanan altı kişi de suçlu bulundu ve kurşuna dizildi. Venizelos ise 1923’te Lozan Antlaşması’nı imzaladıktan sonra yapılan seçimlerde birkaç kez daha başbakanlık koltuğuna oturmuştur. Yunanistan’da Venizelos’un 1928’deki iktidara gelişi, Türk-Yunan ilişkileri açısından yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Venizelos Yunanistan’da iktidara geldikten sonra, geçmişte Megali İdea’yı gerçekleştirebilmek için Türkiye’ye karşı takip ettiği yayılmacı dış politikadan vazgeçerek, Türk-Yunan dostluğunu kurabilmek için bazı girişimlerde bulunmuştur. Venizelos’un Türkiye ile dostluk kurma girişimleri, Atatürk tarafından da memnuniyetle karşılanmıştır. Venizelos Türkiye’ye davet edilmiştir. Venizelos, 1930’da heyetiyle birlikte Ankara’yı ziyaret etmiş, Ankara Palas’ta verilen davette Atatürk ile baş başa görüşmüş ve dönemin başbakanı İsmet İnönü’yle Türk-Yunan Dostluk ve İşbirliği Anlaşması’nı imzalamıştı. Mustafa Kemal Atatürk Cumhuriyet Bayramı Balosu’nda Yunanistan Başbakanı Venizelos’la ve Macaristan Başbakanı Kont Betlen birlikte. (29.10.1930) Mustafa Kemal Atatürk Macaristan Başbakanı Kont Betlen ve Yunanistan Başbakanı Venizelos ile Meclisten çıkarken. (29.10.1930)[4] On binlerce kişinin hayatına mal olan ve milyonlarca insanın mübadele edilmesiyle son bulan savaştan 12 yıl sonra, savaşta yenik düşen Yunanistan’ın önderi Eleftherios Venizelos, 1934’te savaşın galibi ve Balkan Paktı’nın gerçek kurucusu olduğuna inandığı eski düşmanı Mustafa Kemal Atatürk’ü Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterdi.[5] Nobel ödülleri, İsveçli kimyager ve mühendis Alfred Bernhard Nobel’in (1833 – 1896) vasiyeti gereği verilmektedir. Alfred Nobel, şiir ve tiyatro yazan bir mucit, girişimci, bilim insanı ve iş adamıydı. Dinamitin de mucidi olan Alfred Nobel, vasiyetinde, mirasının Nobel Ödüllerinin enstitüleştirilmesi için kullanılmasını ve bu amaçla her yıl 33.200.000 kronunun insanlığa hizmette bulunanlara sunulmasını istemiştir. 1900 yılında İsveç hükûmeti Nobel Vakfı’nı kurmuştur. Nobel Ödülleri bu tarihten sonra düzenli olarak verilmektedir. İlk Nobel Ödülleri 1901 yılında verildi Ödüller her yıl Alfred Nobel’in ölüm yıl dönümü olan 10 Aralık’ta verilir. Nobel ödülleri, fizik, kimya, tıp veya fizyoloji, edebiyat ve barışa hizmet olmak üzere toplam beş dalda verilir. Fizik, kimya, ekonomi alanlarındaki ödülleri İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi; fizyoloji veya tıp alanındaki ödülleri İsveç Akademisi Karolinska Enstitüsü; edebiyat ve barış alanındaki ödülleri Norveç Nobel Komitesi vermektedir. Nobel Barış Ödülü, Alfred Nobel’in vasiyeti uyarınca, her yıl ulusların ve halkların kardeşliği, silah ve orduların kaldırıllması veya azaltılması ve barış kongreleri düzenlemek için en çok çaba sarfeden kişi, kişiler veya kuruluşlara verilir. Norveç Nobel Komitesinin üyeleri ise Norveç parlamentosu tarafından seçilir. [6] Alfred Nobel’in vasiyeti Nobel Barış Ödülü, zaman içinde birçok farklı barış çalışması ve barış anlayışının takdiri olarak verilmiştir. Barış Ödülü’nün ilk yıllarında – I. Dünya Savaşı’na kadar – ödül genellikle örgütlü barış hareketinin öncülerine verilirdi. Savaşlar arası yıllarda ise odak noktası, diplomasi ve uluslararası anlaşmalar yoluyla uluslararası barışı, istikrarı ve adaleti teşvik etmeye çalışan aktif politikacılara kaymış, ancak insani yardım çalışmaları için de ödüller verilmiştir (Milletler Cemiyeti Mülteciler Yüksek Komiseri Nansen). İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Barış Ödülü, esas olarak dört temel alandaki çabaları onurlandırmak için verilmektedir: silahların kontrolü ve silahsızlanma, barış müzakereleri, demokrasi ve insan hakları ve daha iyi organize olmuş ve daha barışçıl bir dünya yaratmayı amaçlayan çalışmalar. 21. yüzyılda Nobel Komitesi, insan kaynaklı iklim değişikliğinin yol açtığı zararı ve çevreye yönelik tehditleri sınırlama çabalarını da Barış Ödülü ile ilişkilendirmiştir. Yaşayan tüm kişiler ve aktif kuruluş veya kurumlar Nobel Barış Ödülü’ne aday olabilir. Bir adaylığın geçerli sayılabilmesi için en geç 31 Ocak tarihine kadar sunulması gerekmektedir. Başvurular tercihen çevrimiçi bir form aracılığıyla yapılmalıdır. Nobel Komitesi üyeleri, adaylık süreci tamamlandıktan sonraki ilk toplantılarında listeye yeni isimler ekleyebilirler. Tüm nitelikli adaylıklar görüşüldükten sonra, en ilgi çekici ve değerli adaylardan oluşan bir kısa liste oluşturulur. Kısa listedeki adaylar, Nobel Komitesi’nin daimi danışmanları ve diğer Norveçli veya uluslararası uzmanlar tarafından yapılan değerlendirme ve sınavlara tabi tutulur. Kural olarak, Komite, Ekim ayı başında yılın ödül sahibi/sahiplerinin açıklanmasından önceki son toplantısında karara varır. Komite, Nobel Barış Ödülü sahibini seçerken fikir birliğine varmayı hedefler. Bunun mümkün olmadığı nadir durumlarda, karar basit çoğunluk oyu ile alınır. Nobel Barış Ödülü ile ilgili materyaller Norveç Nobel Enstitüsü Arşivindedir. Bu materyaller arasında Nobel Barış Ödülü için alınan tüm adaylık mektupları ve Nobel Komitesi ile ilgili diğer materyaller bulunmaktadır. Nobel Barış Ödülü ve seçim süreciyle ilgili tüm materyaller 50 yıl geçtikten sonra açıklanır. Arşive erişim, başvuru yoluyla sağlanabilir. Bunun için form doldurmak gerekir.[7] Venizelos’un, Atatürk’ü Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterdiği 12 Ocak 1934 tarihli Fransızca yazılmış mektubun orijinali de, Oslo’daki Norveç Nobel Enstitüsü’nde bulunan Nobel arşivlerindedir. (Bir örneği ise Yunanistan’da Eleftherios K. Venizelos Ulusal Araştırma ve Çalışmalar Vakfı’ndadır) Mektup, The Nobel Peace Prize (Nobel Barış Ödülü) web sitesinin Nomination Archive (Adaylık Arşivi) sayfasında bulunan, 1934 yılında Nobel Barış Ödülüne aday gösterilen 103 adayın yer aldığı listesinin 35. sırasında kayıtlıdır. (Aday/lar (Nominee(s)): Mustafa Kemal Paşa, Aday Gösteren/ler (Nominator(s)): B Veniselos)[8] The Nobel Peace Prize (Nobel Barış Ödülü) web sitesinin Nomination Archive (Adaylık Arşivi) sayfasındaki bu bilginin ayrıntılı arşiv bilgileri de şöyledir: Nobel Barış Ödülü’ne Adaylık (Nomination for Nobel Peace Prize) Yıl (Year): 1934 Sayı (Number): 24 – 1 Aday (Nominee): İsim (Name): Mustafa Paşa Kemal (Mustafa Pascha Kemal) Cinsiyet (Gender): M Yıl, Doğum (Year, Birth): 1881 Yıl, Ölüm (Year, Death:): 1938 Meslek (Profession): Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve cumhurbaşkanı (1923-1938) (Founder and president of the Republic of Turkey (1923-1938)) Ülke (Country):TÜRKİYE (TR) (TURKEY (TR)) Motivasyon (Motivation) Aday Gösteren (Nominator) İsim (Name): B K Veniselos Cinsiyet (Gender): M Meslek (Profession): Yunan parlamentosu üyesi (Member of the Greek parliament) Şehir (City): Atina (Athens) Ülke (Country): YUNANİSTAN (GR) (GREECE (GR)) Yorumlar, Açıklamalar, Notlar (Comments:): Kemal kısa listedeydi, ancak herhangi bir değerlendirme yazılmadı. Daha sonra eklenmesi gerekiyordu, ancak kendisi hakkında herhangi bir değerlendirme yazılmadı. 1934 yılında Mustafa Kemal’e Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Atatürk (Türklerin Babası) unvanı verildi. (Kemal was on the short list, but no evaluation was written. It was supposed to be added later, but no evaluation on him was added. In 1934 Mustafa Kemal was given the name Atatürk (Father of the Turks) by the Turkish national assembly.)[9] Atatürk’ün 1934’te Nobel Barış Ödülüne (Nobel Peace Prize) Aday Gösterilmesine Esas Arşiv Bilgileri[10] Atatürk’ün 1934’te Nobel Barış Ödülüne (Nobel Peace Prize) Aday Gösterilmesine Esas Arşiv Bilgileri[9] VENİZELOS’UN ATATÜRK’Ü NOBEL’E ADAY GÖSTERDİĞİ MEKTUP Venizelos’un Nobel Ödül Komitesi Başkanı’na gönderdiği, Atatürk’e Nobel Barış Ödülü Verilmesiyle İlgili Mektubunun Örneği [11] Bu mektubunun 18.07.2025 tarihli ChatGBT Türkçe çevirisi şöyledir: Atina, 12 Ocak 1934 (Norveç, Oslo – Nobel Ödülü Komitesi Başkanına) Sayın Başkan, Yaklaşık yedi yüzyıl boyunca tüm Yakın Doğu ve Orta Avrupa’nın büyük bir kısmı kanlı savaşların sahnesi olmuştur. Bunun başlıca nedeni Osmanlı İmparatorluğu ve Sultanların mutlakiyetçi rejimiydi. Hristiyan halkların boyunduruk altına alınması, Haç ile Hilal arasındaki din savaşları ve bunun doğal sonucu olan bu halkların özgürleşme çabasıyla art arda gelen isyanlar, sürekli bir tehlike kaynağı oluşturan bir durum yaratmıştı. Osmanlı İmparatorluğu Sultanların verdiği şekli korudukça bu durum bir tehlike kaynağı olarak kalmaya devam edecekti. 1922’de Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ve Mustafa Kemal Paşa’nın ulusal hareketinin düşmanlarına karşı zafer kazanmasıyla, bu istikrarsızlık ve hoşgörüsüzlük hali kesin olarak sona erdirilmiştir. Gerçekten de, bir ulusun yaşamında bu kadar kısa sürede bu denli köklü bir değişim nadiren gerçekleşmiştir. Çöküşte olan, hukukun ve dinin iç içe geçtiği teokratik bir rejimle yönetilen bir imparatorluğun yerini, canlı ve yaşam dolu ulusal ve modern bir devlet almıştır. Büyük reformcu Mustafa Kemal Paşa’nın öncülüğünde Sultanların mutlakiyetçi rejimi kaldırılmış ve devlet kesin olarak laik bir hale getirilmiştir. Bütün ulus, ilerlemeye doğru atılım yaparak, haklı olarak, uygar halkların öncüsü konumuna ulaşmayı amaçlamıştır. Ama barışın sağlamlaştırılmasına yönelik hareket, Türkiye’nin bugünkü belirgin etnik yapısını kazandıran bütün iç reformlarla el ele ilerlemiştir. Gerçekten de, Türkiye başka milletlerin yaşadığı bazı bölgeleri kaybetmeyi sadakatle kabul etmiş ve sınırlarının bu şekilde, etnik ve siyasi olarak, anlaşmalarla belirlenmiş olmasından açıkça memnun kalarak, Yakın Doğu’da gerçek bir barış direği haline gelmiştir. Biz Yunanlılar ise, uzun yüzyıllar boyunca Türkiye ile sürekli bir çatışma durumunda geçmiş olan kanlı mücadelelerin ardından, bu ülkenin eski Osmanlı İmparatorluğu’nun ardılı olarak geçirdiği derin değişimlerin etkilerini ilk hissedenler olduk. Küçük Asya felaketinin hemen ardından, savaş sonrası milli bir devlet olarak yeniden doğmuş olan Türkiye ile bir uzlaşma olasılığını fark ederek, ona samimi bir şekilde uzlaşma eli uzattık ve Türkiye bunu içtenlikle kabul etti. Bu yakınlaşma, olası en ağır anlaşmazlıklarla birbirinden ayrılmış halklar arasında bile, bu halklar barışa yönelik samimi bir arzuya kendilerini açtıklarında, sadece her iki ülke için değil, aynı zamanda Yakın Doğu’da genel barış düzeninin korunması açısından da faydalar doğmuştur. Ve barış davasına bu değerli katkının sahibi, hiç kuşkusuz Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’dır. Bu nedenle, 1930 yılında Yunan Hükümeti Başkanı sıfatıyla, Yunan-Türk Paktı’nın imzalanmasının Yakın Doğu’da barış yolunda yeni bir çağ açtığı bir dönemde, Mustafa Kemal Paşa’nın Nobel Barış Ödülü’ne adaylığını sunma onuruna sahibim. Sayın Başkan, en yüksek saygılarımla arz ederim. Elefthérios Kyriákou Venizélos Mektupla ilgli Nobel Barış Ödülü arşivine erişim, gerekli formu doldurarak, başvuru yoluyla sağlanabilmektedir. 1934 yılı Nobel Barış Ödülü için, Norveç Parlamentosu tarafından seçilen Nobel Ödülü Komitesi’ne, Mustafa Kemal Atatürk ile Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Franklin Delano Roosevelt’in de aralarında bulunduğu, toplam yüz üç kurum, kuruluş ve şahıs için teklifte bulunulmuştur. Nobel Ödülü Komitesi Venizelos’un Atatürk için yaptığı teklifi, diğer bütün adaylar gibi, değerlendirmeye almıştır. Ancak Komite, yapmış olduğu değerlendirme sonunda, 1934 yılı Nobel Barış Ödülü’nün, silahsızlanma çalışmalarındaki gayretlerinden dolayı İngiliz İşçi Partisi lideri Arthur Henderson’a verilmesini uygun görmüştür. [12] [1]Wikipedia, (tr.wikipedia.org), “Eleftherios Venizelos”, erişim: 22.05.2025 [2]Recep Akdur (recepakdur.com), Prof. Dr. Recep Akdur (Başkent Üniversitesi), “Küçük Asya Felaketi (Megali İdea)”, s.3-4, erişim: 22.06.2025 [3]Cumhuriyet (cumhuriyet.com.tr), “30 Ağustos Zafer Bayramı: Venizelos, Atatürk’ü Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterirken ne demişti?”, 30.08.2023, erişim: 07.07.2025 [4]Fotoğraflar: İşte Atatürk (isteataturk.com), “ Atatürk’ün Kronolojik Fotoğrafları / Ekim 1930”, erişim: 22.06.2025 [5]BBC NEWS (bbc.com), Stelyo Berberakis :“Venizelos, Atatürk’ü Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterirken ne demişti?”, 30 Ağustos 2024, erişim: 22.06.2025 [6]Wikipedia (tr.wikipedia.org), “Alfred Nobel, Nobel Ödülü, Nobel Barış Ödülü”, erişim: 06.07.2025 [7]The Nobel Peace Prize (Nobel Barış Ödülü), “Archive of the Norwegian Nobel Committee and The Norwegian Nobel Institute(Norveç Nobel Komitesi ve Norveç Nobel Enstitüsü Arşivi) / About the Nobel Peace Prize (Nobel Barış Ödülü Hakkında Nomination / (Adaylık))”, erişim: 18.07.2025 [8], 9, 10The Nobel Prize (nobelprize.org), “Nomination Archive (Adaylık Arşivi)”, erişim: 06.07.2025 [11]Ulusal Araştırma ve Çalışmalar Vakfı “Eleftherios K. Venizelos” Eleftherios Venizelos Evi – Müzesinin, 17.07.2025 tarihli e-posta yanıtı. [12]Dergi Park, (dergipark.org.tr), Yrd. Doç. Dr. Zafer ÇAKMAK (Fırat Üniversitesi), “Venizelos’un Atatürk’ü Nobel Barış Ödülüne Aday Göstermesi””, s. 100-101, erişim: 22.06.2025