ATATÜRK’ÜN ANZAC ASKERLERİNİN ANNELERİNE SESLENİŞİ VE
SÖZLERİN ASLI İLE YABANCI DİLDEKİ ÇEVİRİLERİ ARASINDAKİ FARK
pdf
ANZAC, Birinci Birinci Dünya Savaşı sırasında Britanya İmparatorluğu’nun ordusunda savaşan, Avustralyalı ve Yeni Zelandalı askerlerden oluşan kolordunun (Australian and New Zealand Army Corps) baş harflerinden oluşan kısaltmadır.
Atatürk’ün, Birinci Birinci Dünya Savaşı sırasında Çanakkale savaşlarında Gelibolu’da yaşamını yitiren ANZAC askerlerinin annelerine seslenişindeki (Ataturk’s Adress to Mothers of the Fallen in Gallipoli) dünyaca ünlü sözleri şöyledir:
“BU MEMLEKETİN TOPRAKLARI ÜSTÜNDE KANLARINI DÖKEN KAHRAMANLAR!
BURADA BİR DOST VATANIN TOPRAĞINDASINIZ. HUZUR VE SÜKÛN İÇİNDE UYUYUNUZ. SİZLER, MEHMETÇİKLERLE YANYANA, KOYUN KOYUNASINIZ. UZAK DİYARLARDAN EVLATLARINI HARBE GÖNDEREN ANALAR! GÖZYAŞLARINIZI DİNDİRİNİZ. EVLATLARINIZ, BİZİM BAĞRIMIZDADIR. HUZUR İÇİNDEDİRLER VE HUZUR İÇİNDE RAHAT RAHAT UYUYACAKLARDIR. ONLAR, BU TOPRAKTA CANLARINI VERDİKTEN SONRA, ARTIK BİZİM EVLATLARIMIZ OLMUŞLARDIR.”
KEMAL ATATÜRK, 1934”
İngilizce:
“THOSE HEROES THAT SHED THEIR BLOOD AND LOST THEIR LIVES…
YOU ARE NOW LYINGIN THE SOIL OF A FRIENDLY COUNTRY. THEREFORE REST IN PEACE. THERE IS NO DIFFERENCE BETWEEN THE JOHNNIES AND THE MEHMETS TO US WHERE THEY LIE SİDE BY SİDE HERE IN THIS COUNTRY OF OURS… YOU, THE MOTHERS, WHO SENT THEIR SONS FROM FAR AWAY COUNTRIES, WIPE AWAY YOUR TEARS; YOUR SONS ARE NOW LYING IN OUR BOSOM AND ARE INTHE PEACE. AFTER HAVING LOST THEIR LIVES ON THIS LAND THEY HAVE BECOME OUR SONS AS WELL.
KEMAL ATATÜRK, 1934” [1]
Fransızca:
“À ces héros qui ont versé leur sang et perdu la vie:
vous reposez désormais dans la terre d’un pays ami. Reposez donc en paix. Il n’y a pas de différence entre les Johnnies et les Mehmets qui reposent côte à côte dans ce pays qui est le nôtre. Vous les mères, qui ont envoyé vos fils de pays lointains, séchez vos larmes; Vos fils se reposent maintenant en paix dans notre giron. Après avoir perdu la vie sur cette terre, ils sont devenus nos enfants.”
Atatürk’ün ANZAC askerlerinin annelerine seslenişindeki bu sözler, 1969’da yayımlanmış “Belgelere Göre Eceabat Kılavuzu” adlı kitapta, kaynağı gösterilmeden ve Türkçe olarak yer almıştır. Atatürk’ün sözleri, “Belgelere Göre Eceabat Kılavuzu” kitabında şöyle yazılıdır:
“Bu memlekette kanlarını döken kahramanlar!
Burada bir dost vatanın toprağındasınız. Huzur içinde uyuyunuz. Sizler Mehmetçikle yan yana koyun koyunasınız… Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı siliniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler. Onlar bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.”
Kitaptaki bu sözler, Atatürk’ün ANZAC annelerine seslenişindeki sözlerin aslıdır.
Çanakkale’de İlkokul öğretmeni olarak görev yapan Tahsin Özeken, 15 Nisan 1977 günü Anafarta Ovası’nda dolaşırken, 1915’te İngiliz komutasında Gelibolu’ya çıkan “ANZAC” birliklerinde yüzbaşı olarak görev yapmış yaşlı bir Avustralyalıyla karşılaşır. Ona, Atatürk’ün “Belgelere Göre Eceabat Kılavuzu” adlı kitapçığındaki bu sözlerini aktarır.
Avustralyalı eski asker ülkesine döndüğünde bu sözleri “Muharip Anzaklar Derneği”ne iletir. O sıralar Avustralya’da Gelibolu Onur Çeşmesi adlı bir anıt yapılmaktadır. Avustralya’daki “Gelibolu Çeşmeleri Onur Kurulu Başkanı” Alan J. Campbell, bu sözleri yaptırmakta oldukları anıta (Brisbane–Gelibolu Onur Çeşmesi) yazıt olarak koymayı düşünür. Bu amaçla öğretmen Tahsin Özeken’e 12 Eylül 1977 günlü bir mektup yazarak, Atatürk’ün bu sözleri hangi tarihte ve nerede söylediğinin belgesini ister.
Öğretmen Özeken, Campbell’in bu mektubunu, 13 Ekim 1977 günü, Türk Tarih Kurumu’na iletir. Kurumun Genel Müdürü Uluğ İğdemir konuyu araştırır. Bu sözlerin, Atatürk döneminde İçişleri Bakanlığı yapmış olan Şükrü Kaya’nın 10 Kasım 1953 günlü Dünya gazetesinde yayımlanan söyleşisinde geçtiğini saptar.
Şükrü Kaya burada, 1934 yılında Çanakkale’de yaptığı konuşmasında geçen bu sözleri, Atatürk’ün bizzat yazıp kendisine verdiğini söylemiştir.
İğdemir, “Atatürk’ün 1934’te[2] Gelibolu’da İçişleri Bakanı Şükrü Kaya’ya söylettiği çok anlamlı söylev” olarak nitelediği bu sözleri İngilizce’ ye çevirerek, 10 Mart 1978 günlü resmi mektupla ve Türk Tarih Kurumu adına Alan J. Campbell’e gönderir.
Campbell, İğdemir’e gönderdiği 7 Nisan 1978 günlü mektupta, bu sözleri birazcık değiştirerek Atatürk imzasıyla Avustralya’da yaptırdıkları anıta (Brisbane – Gelibolu Onur Çeşmesi, 1978) koyduklarını bildirir ve 31 Mayıs 1978 günlü mektubuna anıtın bir de fotoğrafını ekler.
Böylece Atatürk’ün ANZAC askerlerinin annelerine seslenişindeki sözlerinin anıtlara yazılmaya başlanması, ilk defa Avustralya’nın Brisbane kentindeki “Gelibolu Onur Çeşmesi” anıtı ile başlamıştır.
Ancak “Gelibolu Onur Çeşmesi” anıtı fotoğrafına bakıldığında, anıta Atatürk imzasıyla konulan İngilizce çeviriye, Atatürk’ün sözlerinin aslında olmayan “THERE IS NO DIFFERENCE BETWEEN THE JOHNNIES AND THE MEHMETS TO US” (bizim için Johnnyler ile Mehmetler arasında bir fark yoktur) tümcesinin fazladan eklendiği anlaşılır.
Çevirinin düzeltilmesi talep edilir. Avusturalyalılar ise anıta ekledikleri “THERE IS NO DIFFERENCE BETWEEN THE JOHNNIES AND THE MEHMETS TO US” tümcesini “Atatürk’ün bu sözleri güzel” diyerek değiştirmezler.
Dolayısıyla aslına birebir uygun düşmeyen, “bizim için Johnnyler ile Mehmetler arasında bir fark yoktur” tümcesinin eklendiği İngilizce çevirinin ilk kullanıldığı anıt da 1978 yılında Avustralya’da yaptırılan “Gelibolu Onur Çeşmesi” anıtıdır.
Atatürk’ün, “25 Nisan 1915 Gelibolu Çıkartması” ve “Çanakkale Savaşı” konusunda, 25.04.1934 tarihli Avustralya-Melbourne’daki “Star Gazetesi ile 26.04.1934 günlü İngiltere-The Times Gazetesi’nde yayımlanan bir demeci daha vardır. Ancak Atatürk’ün bu demecinde de “bizim için Johnnyler ile Mehmetler arasında bir fark yoktur” biçiminde ya da bu anlama gelecek herhangi bir tümcesi yoktur. [3],[4]
Atatürk’ün ANZAC askerlerinin annelerine söylediği sözlerinin, Türk Tarih Kurumu tarafından 1978 yılında yayımlanmış olan “Atatürk ve Anzaklar” adlı kitaptaki İngilizce çevirisi de Avustralya’da 1978 yılında yaptırılan Brisbane’deki “Gelibolu Onur Çeşmesi” anıtına konulan hatalı çevirinin aynısıdır.
İngilizce çeviride, aslında olmayan bu hatadan kaynaklanan farklılık, 1985 yılında tekrar gündeme gelir. Avustralya’nın başkenti Canberra’da 1985’te yaptırılan Mustafa Kemal Atatürk Anıtı için Dışişleri Bakanlığımızca, Atatürk’ün sözlerinin aslına tıpatıp uygun yeni bir İngilizce çeviri hazırlanır. Fakat Büyükelçiliğimizin “Atatürk ve Anzaklar” adlı kitaptaki çevirinin Avustralya’da yerleşmiş olduğu ve bunları değiştirmenin doğru olmayacağı yönünde görüş bildirmesi üzerine, yeni çeviriden vazgeçilir. [5]
25 Nisan 1915 günü, Anzak birliklerinin çıkarma yaptıkları Anzak Koyu’ndaki “Anzak Koyu Kitabesi”ndeki İngilizce çeviri de Atatürk’ün sözlerine de “THERE IS NO DIFFERENCE BETWEEN THE JOHNNIES AND THE MEHMETS TO US” (bizim için Johnnyler ile Mehmetler arasında bir fark yoktur) tümcesinin eklendiği çeviridir.
Benzer şekilde, Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı koordinasyonunda, 2023 yılında Kanada’nın Newfoundland eyaletinin başkenti St. John’s’da “Çanakkale Ruhu Anıtı” yaptırılmıştır. Atatürk’ün ANZAC askerlerinin annelerine söylediği sözler, bu anıttaki bilgilendirme yazısında Türkçe, İngilizce Fransızca olarak üç dilde yazılıdır. Buradaki İngilizce çeviri de “Anzak Koyu Kitabesi” ile Brisbane – Gelibolu Onur Çeşmesi Anıtındaki çevirinin aynısıdır. Fransızca çeviride de “bizim için Johnnyler ile Mehmetler arasında bir fark yoktur” ifadesinin Fransızca karşılığı “Il n’y a pas de différence entre les Johnnies et les Mehmets qui reposent côte à côte dans ce pays qui est le nôtre.” tümcesi bulunmaktadır.
Yabancı dildeki yazılı kaynaklar ile Atatürk’ün ANZAC askerlerinin annelerine seslenişinin yazıldığı, Türkiye ve dünyadaki diğer anıtlarda da sözlerin aslında olmayan “bizim için Johnnyler ile Mehmetler arasında bir fark yoktur” tümcesinin eklendiği yabancı dil çevirileri kullanılmıştır. Bu nedenle fazladan tümce eklenmiş yabancı dillerdeki çeviriler, günümüzde yerleşik bir durum almıştır.
Özetle; Atatürk’ün ANZAC askerlerinin annelerine seslenişindeki sözlerin kaynağı, Atatürk döneminin İçişleri Bakanlarından Şükrü Kaya’dır. Şükrü Kaya bu sözleri, Atatürk’ün bizzat yazıp kendisine verdiğini söylemiştir. Atatürk’ün sözlerinin aslı ile yabancı dil çevirileri arasında ise fark vardır. Fark; İngilizce ve Fransızca çeviri örneklerinde de görüldüğü üzere, yabancı dildeki çevirilere sözlerin aslında olmayan “bizim için Johnnyler ile Mehmetler arasında bir fark yoktur” tümcesinin fazladan eklenmiş olmasıdır.
[1]Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Dr. Bilal N. Şimşir “Kanberra’da Atatürk Anıtı Tasarısı”, Sayı: Kasım 2001, Cilt XVII – Sayı 51, S: 677, erişim: 22.10.2024
[2]Cengiz Özakıncı: Dönemin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya’nın anılan konuşmasının tarihi 1934 değil, 26.08.1931’dir. (Hakimiyeti Milli Gazetesi, 26.08.1931)
[3]Bütün Dünya, Cengiz Özakıncı “1915 Çanakkale Savaşı Anıtlarına Kazınan Sözler Atatürk’e Ait Değil”, Başkent Üniversitesi Kültür Yayınları 2020/04, erişim: 22.10.2024
[4]Bütün Dünya, Cengiz Özakıncı “1915 Çanakkale Savaşı Anıtlarına Kazınan ‘Conilerle Mehmetçikler Arasında Fark Yoktur’ Sözleri Atatürk’e Ait Değil”, Başkent Üniversitesi Kültür Yayınları Mart 2015, erişim: 22.10.2024
[5]Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Dr. Bilal N. Şimşir “Kanberra’da Atatürk Anıtı Tasarısı”, Sayı: Kasım 2001, Cilt XVII – Sayı 51, S: 677, erişim: 22.10.2024