DÜNYADAKİ ATATÜRK SİMGELERİNİN “İLK”LERİ VE “EN”LERİ
Seydahmet Soylu*
Türkiye ve KKTC hariç, diğer ülkelerdeki;
Atatürk adlandırmaların ilki 1939 tarihlidir. Atatürk’ün ölüm haberi üzerine Bengal’de yapılan anma etkinlikleri kapsamında, Doğu Bengal’in Noakhali iline bağlı Daganbhuiya kasabasında 6 Ocak 1939 tarihinde açılan bir okula “Atatürk” adı verildi. Günümüzde “Ataturk Government Model High School” ve “Atatürk Devlet Modeli Lisesi” olarak da adlandırılan okul, sekiz dönüm alana sahip şimdiki yerleşkesine ise 1982 yılında taşındı. Okulun bahçesinde bir de Atatürk büstü vardır.
İlk Atatürk Adlandırması: Bengal – Noakhali / Daganbhuiya, Atatürk Model Lisesi / Ataturk Government Model High School, 6 Ocak 1939 [1]
Atatürk anıtlarının ilki, Pakistan’ın Lakana (Larkano) kentindeki “Mustafa Kemal Atatürk Anma Kulesi / Atatürk Kulesi / Atatürk İkiz Kuleleri” olarak adlandırılan anıt ile Şili’nin Santiago kentlerindeki “Atatürk Anıtı”dır. Her iki anıt da Türkiye Cumhuriyeti’nin 50. yıldönümü 29 Ekim 1973’te açıldı.
İlk İki Atatürk Anıtından Birisi: Şili – Santiago, Atatürk Anıtı, 29 Ekim 1973 [2]
Pakistan’ın Lakana (Larkano) kentindeki anıt, aynı zamanda Atatürk anıtlarının en yükseğidir. İki kuleden oluşan Atatürk anıtın yüksekliği 82 fit (yaklaşık 25 metredir.)
İlk İki Atatürk Anıtından Birisi ve Atatürk Anıtlarının En Yükseği: Pakistan – Sind / Larkana Mustafa Kemal Atatürk Anma Kulesi / Atatürk Kulesi / Atatürk İkiz Kuleleri, 29 Ekim 1973[3]
Atatürk heykellerinin ilki, 1996 yılında Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’teki bulunan Atatürk Parkı’na dikilen heykeldir.
İlk Atatürk Heykeli: Kırgızistan – Bişkek, Atatürk Heykeli, 1996[4]
En yüksek Atatürk heykeli, Azerbaycan’dır. Açılışı 17.05.2010 tarihinde yapılan Başkent Bakü’deki Mustafa Kemal Atatürk heykeli kaidesi ile birlikte 10 metredir.
En Yüksek Atatürk Heykeli: Azerbaycan – Bakü, Atatürk Heykeli[5]
Atatürk heykellerinin en büyüğü, Japonya’dadır. Bu heykel ilk önce 1996 yılında Japonya’nın Kashiwazaki kasabasına dikildi. 1996 – 2005 yılları arasında burada kaldı. Daha sonra depoya kaldırıldı. 3 Haziran 2010 tarihinde ise şimdiki bulunduğu yer olan Kushimoto kentindeki yerine dikildi. Heykeltıraş Metin Yurdanur tarafından yapılan bu heykel, kaidesiyle birlikte yerden 7,5 metre yüksekliğinde ve 8 ton ağırlığındadır.
En Büyük Atatürk heykeli: Japonya – Kushimoto, 3 Haziran 2010[6]
Atatürk büstlerinin ilki, Macaristan’ın başkenti Budapeşte’deki Naphegy tér Parkı’nda yer alan ve Atatürk’e duydukları hayranlık nedeniyle 1993 yılında Macarların kendileri tarafından yaptırılan Atatürk büstüdür.
İlk Atatürk Büstü: Macaristan – Budapeşte, Atatürk Büstü, 1993[7]
Atatürk masklarının (Atatürk kabartması) ilki, Avustralya’nın başkenti Canberra’da 25 Nisan 1985 tarihinde açılan Mustafa Kemal Atatürk Anıtı’ndadır.
İlk Atatürk Maskı: Avustralya – Canberra, Atatürk Anıtı Maskı, 25 Nisan 1985[8]
Atatürk’ün özlü sözlerinin yazıldığı ilk yer, 1978 yılında Avustralya’nın Queensland Eyaleti’nin Brisbane kentindeki “Gelibolu Onur Çeşmesi” anıtına İngilizce olarak yazılan, Atatürk’ün Birinci Dünya Savaşı sırasında Çanakkale savaşlarında Gelibolu’da yaşamını yitirenlerin annelerine seslenişindeki sözleridir.
Günümüzde adı geçen anıtın yerine yapılan ve 4 Kasım 2008 Salı günü açılan “Gallipoli Memorial”de (Brisbane Gelibolu Anıtında) da yazılı olan bu sözlerin Türkçesi şöyledir: “Bu memleketin topraklarında kanlarını döken kahramanlar! Burada, dost bir vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükûn içinde uyuyunuz. Sizler, Mehmetçiklerle yan yana koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını savaşa gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler ve rahat uyuyacaklardır. Onlar bu topraklarda canlarını verdikten sonra, artık bizim evlatlarımız olmuşlardır. Atatürk 1934”
Atatürk’ün anıtlara yazılan ilk özlü sözü: Avustralya / Queensland / Brisbane, Gelibolu Onur Çeşmesi, 1978[9]
Atatürk’ün anıtlara yazılan ilk özlü sözü: Avustralya / Queensland / Brisbane, Gallipoli Memorial (Brisbane Gelibolu Anıtında), 4 Kasım 2008[10]
Atatürk’ün “Yurtta Barış, Dünyada Barış” özlü sözü, dünyanın çeşitli yerlerine en çok yazılmış olanıdır. Bu söz, 19 ülkenin 22 farklı yerinde yazılıdır. Bunu 4 ülkenin 19 farklı yerinde yazılı ”Çanakkale Savaşlarında Gelibolu’da Yaşamını Yitirenlerin Annelerine Seslenişi” izler.
En çok Atatürk simgesi (Atatürk’ün anıt ve heykelleri ile Atatürk adlandırması yapılan yer) bulunan ülke, 46 Atatürk simgesi ile Azerbaycan’dır. Azerbaycan’ı 27 Atatürk simgesi bulunan Kuzey Makedonya ve 21 Atatürk simgesi bulunan Avustralya takip etmektedir.
En çok Atatürk anıtı ve heykeli bulunan ülkeler; 12 Atatürk anıtı / heykeli / maskı bulunan Kuzey Makedonya ile 8 Atatürk anıtı / heykeli / maskı bulunan Avustralya ve 6 Atatürk anıtı / heykeli / maskı bulunan Romanya’dır.
En çok Atatürk adlandırması yapılmış / Atatürk adı geçen yer bulunan ülkeler; bu türden Atatürk simgesi sayısı 42 olan Azerbaycan ile 14 Atatürk simgesiyle Kuzey Makedonya ve 13 Atatürk simgesiyle Avustralya’dır.
* Emekli Eğitim Müfettişi
[1]Görsel: Facebook, “Ataturk Government Model High School”, 16.07.2020, erişim: 12.11.2024
[2] Görsel:Türkiye Cumhuriyeti Santiago Büyükelçiliği, “Santiago’daki Atatürk Anıtı Hakkında Bilgiler”, 19.11.2012, erişim: 09.10.2024
[3]Görsel: Amar Guriro, linkedin, “Ataturk Twin Towers in Larkana, Pakistan”, 2024, erişim: 17.12.2024
[4]Görsel: tourister.ru, “Большой парк с памятниками ближе к южной окраине города”, Eylül 2017, erişim: 22.11.2024
[5]Görsel: GREAT.AZ, “Mustafa Kemal Atatürkin Bakıda Abidəsi (13 foto)”, erişim: 02.10.2024, (Fotoğraf. Teymur T. / bundan az)
[6]Görsel: 4travel.jp, “ムスタファ ケマル アタテュルク騎馬像 (Mustafa Kemal Atatürk Atlı Heykeli)”, erişim: 16.11.2024
[7]Görsel: Magyarultanitunk, “Budapeşte Atatürk Heykeli”, erişim: 14.12.2024
[8]Görsel:Mustafa Kemal Atatürk Anıtı Görseli: Monument Australia, “Mustafa Kemal Atatürk”, erişim: 21.10.2024
[9]Görsel:Bütün Dünya, Cengiz Özakıncı “1915 Çanakkale Savaşı Anıtlarına Kazınan ‘Conilerle Mehmetçikler Arasında Fark Yoktur’ Sözleri Atatürk’e Ait Değil, 01.04.2020, sayı: 2020, s.13, erişim: 25.06.2025
[10]Görsel: Australia, “Gallipoli Memorial”, erişim: 19.10.2024