DÜNYA MÜZELERİNDE ATATÜRK - Dünyada Atatürk

John Fitzgerald Kennedy kısaca JFK (d. 29 Mayıs 1917, Brookline, Massachusetts – ö. 22 Kasım 1963, Dallas, Teksas, ABD), Ocak 1961’den suikasta uğradığı Kasım 1963’e değin Amerika Birleşik Devletleri’nin 35. Başkanı olarak görev yaptı.

John F. Kennedy Presidential Library And Museum, Başkan John F. Kennedy’ye adanmış bir başkanlık kütüphanesi ve müzesidir. Massachusetts eyaletinin Boston şehrindeki Dorchester mahallesinin Columbia Point bölgesinde yer alır. Kütüphane ve müze, dönemin başkanı Jimmy Carter tarafından 20 Ekim 1979 yılında temeli atıldı, 23 Ekim 1993 yılında tamamlandı. “Columbia Point, Boston, MA 02125, Amerika Birleşik Devletleri” adresindeki müzede, Kennedy dönemine ait resmi orijinal belgeler ve iletişim bilgilerinin yanı sıra Ernest Hemingway’e ait basılı ve basılmamış yazılar bulunmaktadır. [2]

UNESCO; Atatürk’ün ölümünün 25. yıl dönümünün (1963) tüm dünyada anılmasına karar vererek 1963 yılını “Atatürk Yılı” olarak duyurmuştur. Bu amaçla Atatürk’ün 25’inci ölüm yıldönümü 1963 yılı 10 Kasım’ında bütün dünya radyolarında yayınlanması için bir “Atatürk Plağı” hazırlanmıştır. Bu plakta ABD Başkanı Kennedy, İngiltere Başbakanı Macmillan, General MacArthur, İran Şahı, Almanya Başbakanı Dr. Adenaeur ve Pakistan Devlet Başkanı Eyüp Han, Atatürk hakkında ikişer dakikalık birer konuşma yapmışlardır.

Atatürk’ün manevi kişiliğine büyük bir saygı gösterisi olan bu konuşmalardan, ABD başkanı John F. Kennedy’nin 4 Kasım 1963 tarihli ses kaydı, John F. Kennedy Başkanlık Kütüphanesi ve Müzesinde korunmaktadır.

Başkan Kennedy bu konuşmasında, çağdaş Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğini övüyor, ABD’nin Türkiye ile tarihsel ilişkisini anlatıyor ve Türkiye’nin bağımsızlığını ulusal özgüvenin bir örneği olarak nitelendiriyor.[3]

John Fitzgerald Kennedy’nin Atatürk’ün Ölümünün yirmi beşinci yıl dönümü için hazırladığı özel mesajın metni şöyledir:

İNGİLİZCE (Orijinal)

I am honoured to join in commemorating the 25th anniversary of the death of Kemal Ataturk.

The name of Ataturk brings to mind the historic accomplishments of one of the great man of this century, his inspired leadership of the Turkish People, his perceptive understanding of the modern world and his boldness as a military leader.

It is to the credit of Ataturk and the Turkish People that a free Turkey grew out of a collapsing empire and that the new Turkey has proudly proclaimed and maintained its independence ever since. Certainly there is no more successful example of national self reliance then the birth of the Turkish republic and the profound changes initiated since then by Turkey and Ataturk.

Ataturk was deeply interested in the friendly relations that have traditionally existed between Turkey and the United States.

He noted our democratic governments and once said, prophetically, ”We are friends now and we will be much closer friends in the future “.

Our present close alliance can be traced to the firm base prepared by Ataturk for free government in an independent Turkey.

I am proud that United States can be a partner in this alliance linking us to the country of Ataturk and to the ideals which Ataturk helped establish in Turkey and the World.

I salute this great man on the anniversary of his death.[4]

TÜRKÇESİ:

Atatürk’ün ölümünün 25. yıldönümünü anmaya katıldığım için onur duydum. Atatürk adı bu yüzyılın büyük insanlarından birinin tarihsel başarılarını, onun esin kaynağı oluşturacak şekilde Türk halkına önderliğini, çağdaş dünyayı anlamaya dair bakış açısını ve askeri bir önder olarak cesaretini akla getirmektedir.

Ulusal güvencin, Türkiye Cumhuriyeti’nin doğumundan ve Atatürk ile Türkiye tarafından o zamandan bu yana gerçekleştirilen değişikliklerden daha başarılı bir örneği kesinlikle bulunmamaktadır.

Türkiye ile ABD arasında geleneksel olarak var olan dostane ilişkiler Atatürk’ten derinden etkilenmiştir. O bizlerin demokratik hükümetlerimizi tanımış ve bir keresinde“ Şimdi dostuz ama ileride daha yakın dost olacağız” öngörüsünde bulunmuştur.

Şimdiki yakından ittifakımız Atatürk’ün bağımsız Türkiye için özgür hükümetin hazırladığı sağlam temeli takip etmektedir. ABD’nin bizleri Atatürk’ün dünyada ve Türkiye’de kurmaya yardım ettiği ideallerine ve ülkesine bağlayan bu ittifak içinde ortak olabilmesinden gurur duyuyorum. Ölüm yıldönümünde bu muhteşem adamı selamlıyorum.[5]

Konuşmanın ses kaydı.

Konuşmayı videoya uyarlanmış olarak izlemek için tıklayınız.

1.2. AVUSTRALYA, Australian War Memorial (AWM): Savaş sırasında ölen tüm Avustralyalılara adanmış ulusal bir savaş anıtı ve müzesidir.

Avustralya’nın başkenti Canberra’nın bir banliyösü olan Campbell’dedir. “Treloar Crescent, Campbell ACT 2612, Avustralya” adresindedir.

Müze beş bina ve bir heykel bahçesinden oluşuyor. Müzenin Avustralya Savaş Kayıtları Bölümü, Birinci Dünya Savaşı ile ilgili kayıtların korunmasını sağlamak amacıyla Mayıs 1917’de kuruldu. Müze galerilerinin ve anma alanlarının çoğu Anıt Binasındadır.[6]

Müzede, Atatürk konulu kitap ve fotoğraflar ile “Atatürk’ün ad ve resmini içeren bir sanat yapıtı da bulunuyor[7]. Fotoğraflardan birincisi, A05288 erişim numaralıdır.

“Ataturk (Mustafa Kemal), uses a motor vehicle to inspect Turkish defences on the perimeter.“ yazılıdır.[8]

İkinci fotoğraf, P01141.002 erişim numaralı fotoğraftır.

“Turkish officials visiting the battlefield (Mustafa Kemal, fourth from left) P01141.002”[9] (Savaş alanını ziyaret eden Türk yetkililer (Mustafa Kemal, soldan dördüncü).

Üçüncü fotoğraf AWM P01141.001 erişim numaralıdır.

“Colonel Mustafa Kemal (fourth from left) with officers and staff of the Anfarta group, Gallipoli Peninsula, 1915”[10]. (Albay Mustafa Kemal (soldan dördüncü), Anafartalar grubu subayları ve kurmaylarıyla birlikte, Gelibolu Yarımadası, 1915)

A05319 erişim numaralı 4. fotoğraf*

Portrait of Ataturk, Kemal, originally Mustafa Kemal, sometimes called Mustafa Kemal Pasha whose …” (Atatürk’ün portresi, Kemal, aslen Mustafa Kemal, bazen Mustafa Kemal Paşa olarak anılır.)

A05289 erişim numaralı 5. Fotoğraf*

“Portrait of Commander Mustafa Kemal Bey (Ataturk) whose zeal and dedication saved the Turkish …” (Gayreti ve özverisi Türk milletini kurtaran Komutan Mustafa Kemal Bey’in (Atatürk) portresi…)

A05289 erişim numaralı 6. Fotoğraf*“The statue of Ataturk at the Çanakkale Sehitleri Aniti (Çanakkale Martyrs’ Memorial) based on a …” (Çanakkale Şehitleri Anıtı’ndaki Atatürk Heykeli)

AVM2017.465.1 Erişim Numaralı Sanat Yapıtı*

Australian War Memorial (AWM)’nin Kütüphanesinde Bulunan Atatürk ve Gelibolu Konulu Kitaplar

Müzenin web sitesinde, Atatürk ve Gelibolu Savaşları konulu makale ve yazılar da bulunuyor.

1.3. Almanya, Madame Tussauds Berlin Müzesi

Madame Tussauds Müzesi, merkezi Londra’da bulunan balmumu heykel müzesidir. Müzeyi, balmumundan heykel ustası Marie Tussaud (1761-1850) kurmuştur. İstanbul ve Berlin dâhil 24 kentte şubesi vardır. [11]

Müzenin Berlin şubesinde Atatürk’ün balmumundan yapılmış bir heykeli vardır. Bu heykelin hikâyesi şu şekildedir: İlk heykel ve bu heykel önce Müzenin Londra’daki merkezinde bulunuyordu. Ancak, ilk heykel Atatürk’e hiç benzemiyordu. Prof. Yılmaz Büyükerşen’in 1966’da gördüğü biçimiyle “Çiçek bozuğu yüzlü, omuzları düşük bir frak giymiş, hiçbir Türkün beğenmediği, Atatürk’ten başka herkese benzetebilen bir heykel” idi. Birçok kişi ve Büyükerşen, hatta büyükelçiler bu durumu müzeye ileterek, heykelin değiştirilmesini talep ederler. Ancak müze yetkililerine kabul ettiremezler.

Salt bu nedenle balmumu ve heykel yapımını öğrenerek, birçok heykel yapan Büyükerşen, Müzedeki heykelinin Atatürk’e benzemediğini ve değiştirilmesini de müzenin kabul etmediğini, Eskişehir’de komutan İbrahim Fırtına’ya anlatır. Sayın Fırtına da Harp Akademileri komutanı iken, Koç Grubu başkanı Mustafa Koç’a bu durumu ileterek, ‘Siz özel sektörsünüz, Londra Madame Tussauds’daki Atatürk heykelini siz değiştirirsiniz” der.[12]

Bunun üzerine Koç grubu müze ile iletişime geçer. “Müze yönetimi iki koşulla kabul eder. Müzenin Baş heykeltıraşı, Profesör Büyükerşen’le birlikte çalışacak, Koç grubu tüm masrafları karşılayacak ve üstüne 70 bin pound ödeyecekti. İki karşı koşulla yanıt verilerek kabul edilir. Müzenin heykeltıraşı öncelikle Lord Kinross’un Atatürk biyografisini okuyacak, ardından Anıtkabir’i görecek, sonra heykele başlayacaktı. Çünkü Atatürk, sadece vücut ölçülerinden, fotoğraflarından ibaret değildi. Önce Atatürk’ün dehasını, ışıltısını, Türk milletinin Atatürk’e sevgisini, saygısını tanımak gerekiyordu.

Heykel için, Atatürk’ün 10 Kasım 1938’de vefatından hemen sonra alınan ve Anıtkabir’de korunan birebir yüz maskı kopyalandı. Vücut ölçülerini ve karizmasını ortaya koyan fotoğrafları Prof. Büyükerşen verdi. Atatürk’e dair tüm askeri organizasyonunu da Kurmay Albay İsmet Çınkı üstlendi.“[13]

Türkiye’ye gelen ekibe verilen, pek çok görsel ve yazılı materyal sonucunda elde edilen verilerle[14] ve yaklaşık bir yıl süren çalışma sonucunda, Komutan İbrahim Fırtına’nın vesile olduğu, Profesör Yılmaz Büyükerşen’in danışmanlığını yaptığı projeye esas, Atatürk’ün yeni heykeli ortaya çıkar[15].

Madame Tussauds başka heykeltıraşların çalışmalarını kabul etmiyordu. Bu nedenle Atatürk’ün yenilenen heykeli, müzenin Londra Stüdyoları’nda, 30’un üzerinde kendi heykeltıraşları olan sanatçı ve tasarımcı tarafından ve Madame Tussauds Londra’da bulunan Atatürk figürü esas alınarak yapıldı. Bu heykelde Atatürk, dünya çapında bir devlet adamı olarak öne çıktığı ve üçüncü kez cumhurbaşkanı seçildiği 1931 yılındaki haliyle tasvir edilmiştir.[16]

Koç Grubunca yenilenen Atatürk’ün balmumu heykelinin açılışı, 10 Kasım 2005’te Madame Tussauds Müzesi’nde yapıldı. Koç Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Koç törende şu konuşmayı yapar: “Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün aslına uygun balmumu heykelinin açılışını, Atatürk’ün ölüm yıldönümü olan 10 Kasım tarihinde yapmak bizim için çok anlamlı. Zira fiziken aramızda olmasa da, 20. Yüzyılın liderleri arasında, peşinden kitleleri sürükleyebilecek karizmaya ve öngörüye sahip, idealleri halen yaşayan ve fikirleri ile ‘ölümsüz’ başka bir lider yok…” [17]

Atatürk’ün Madame Tussauds Londra Müzesi’ndeki yenilen heykeli, belirli zamanlarda müzenin Madame Tussauds Berlin (2008-2010) ve Madame Tussauds İstanbul şubesi (2016) açılışlarında da sergilenmiş, sonra tekrar Londra’daki merkezine götürülmüştür. Ancak Almanya Türk toplumu, diplomatik temsilcilerimiz ve STK’larca heykelin Berlin’de sürekli sergilenmesi talep ediliyordu. Bu konuda özellikle, Yürüyen Köşk Derneği Başkanı ve Emekli Ataşe Metin Erdoğan başta olmak üzere, Türklerin 7 yıl süren yazışma ve çabaları sonucunda müze yetkilileri ikna edilerek heykel, Cumhuriyetimizin yüzün yılı olan 2023’te süresiz olarak Berlin’e getirildi.

Açılış, 10 Kasım 2023’te yapıldı. Atatürk’ün balmumu heykelinin açılışını, Yürüyen Köşk Derneği Başkanı ve Emekli Ataşe Metin Erdoğan ile Türkiye’nin Berlin Başkonsolosu İlker Okan Şanlı birlikte yaptılar. Başkonsolos şöyle konuştu: “Heyecanlıyız, mutluyuz, gururluyuz. Atamızın heykelinin Berlin’de olması buradaki Türk toplumuna da yakışan bir şey. Zamanlaması da olağanüstü. Cumhuriyet’in 100. yılını kutluyoruz. Aynı zamanda Atamızın aramızdan ayrılışının 85. yılı olması nedeniyle de anlamlı. Heykelin burada olması Türk toplumuyla Alman toplumu arasındaki bağın güçlenmesine ve Atatürk’ün ideallerinin daha geniş kitlelere ulaştırılmasına yardımcı olacaktır.’

Berlin Madame Tussauds Müzesi Müdürü Nadja Troublefield de yeniden sergilenen Mustafa Kemal Atatürk’ün balmumu figürünün özel önemine işaret ederek ‘Mustafa Kemal Atatürk’ün sergimize dâhil edilmesi, Madame Tussauds Berlin için önemli bir adım. Bu eşsiz kişiliği koleksiyonumuza katmaktan gurur duyuyoruz. Sadece Türk toplumu için değil tüm ziyaretçiler için büyük önem taşıyacağına inanıyoruz.” ifadelerini kullandı.”[18]

Müzede Atatürk heykeli için ayrılan bölümde Atatürk’le ilgili görsellere de yer verilmiştir. Bunlar, kapağında Atatürk olan TIME dergisinin fotoğrafı; Atatürk’ün elinde tebeşirle önünde yer aldığı fotoğraftaki kara tahta (harf devrimi); Atatürk hakkında özet bilgilerin yazılı olduğu bir tablo; Atatürk’ün ölüm anını sembolize eden, 09.05’i gösteren saat ve Türkiye’nin tapusu Mustafa Kemal Atatürk görselleridir. [19]

Madame Tussauds Berlin, Atatürk’ün Balmumundan Yapılmış Heykeli[20]

Madame Tussauds Berlin Müzesi, Atatürk’ün Balmumundan Heykeli [21]

1.4. AZERBAYCAN, Miniatür Kitab Muzeyi

AZERBAYCAN, Miniatür Kitab Muzeyi (Bakü Miniatür Kitap Müzesi) “Bakü, AZ1004, Icherisheher, 1. gala şeridi, 67, Azerbaycan” (9R8M+G2M, Baku 1000, Azerbaycan) adresindedir. *

Dünyanın ilk ve tek özel Minyatür Kitap Müzesidir. Açılışı 23 Nisan 2002 tarihinde yapılan müze, Bakü – 02.02.1932 doğumlu Salahova Zarifa tarafından kurulmuştur.

Salahova Zarifa Azerbaycan Pedagoji Enstitüsü Filoloji Fakültesi ile Moskova Basım Enstitüsü (editör-yayıncılık fakültesi) mezunudur. “Cumhuriyet Kitap Cemiyeti” lideridir. Bakü Azerbaycanlı kadınlar derneğinin başkanlığını yürütmektedir ve Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanına bağlı UNESCO işlerinden sorumlu Milli Komisyon üyesidir. Birçok ödül sahibidir.

Zafer Nişanı şövalyesi, Ulusal Bilimler Akademisi İnsan Hakları Enstitüsü’nde profesör ve bir “Barış Elçisi” olan Salahova Zarifa Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanlığı’nın fahri rozeti, Onur Nişanı, Onur Diploması, ulusal “Humay” ödülü, Uluslararası Edebiyat Ödülü, “Altın Kalem” medya ödülü, “Francisk Skorina” madalyası, “Dostluk ve İşbirliği İçin” madalyası, Anma Madalyası, Azerbaycan’ın Gururu” altın madalyası, Puşkin Madalyası, “Basım öncüsü Ivan Fedotov” madalyası ve “Guinness Dünya Rekorları” sertifikası gibi birçok ödül ve sertifika sahibidir.[22]

Bakü Miniatür Kitap Müzesi 145 metrekare alan üzerine kuruludur. Bugün müzede, 3500’ü Guinness Rekorlar Kitabı standartlarına göre 75×75 mm’ye kadar olan minyatür kitap olmak üzere, 5.800’den fazla mini kitap 39 cam kutuda (2002 yılında açıldığında sadece 25 kasa vardı) sergileniyor. Eski SSCB’de sayfa boyutu 100×100 mm olan kitaplar minyatür olarak kabul ediliyordu. Bu nedenle koleksiyonda o dönemin boyutlarına karşılık gelen minyatür kitaplar da sergileniyor.Koleksiyondaki en nadide örnekler, Japonya’nın Tokyo kentindeki Toppan Yayınevi tarafından yayınlanan 4 mikrokitaptır: Bunlardan biri 0,75×0,75 mm ve 3’ü 2×2 mm ölçülerindedir, ayrıca Alman yayıncıların mikrokitapları: 1 2,0×2,9 mm (Leipzig) ) ve 3,5×3,5 mm (Münih) kitapları da müzede bulunuyor. Müze koleksiyonunun 2913 nadir minyatür kitabın bulunduğu kısmı, 1 Ekim 2014’te Guinness Rekorlar Kitabı’na dâhil edildi.[23]

Böylece “Dünyanın en büyük minyatür kitap koleksiyonu” olarak onaylanmış oldu.71 ülkede basılmış kitapların olduğu müzede, minyatür kitapların yanı sıra farklı büyüteçler yardımıyla okunabilen mikro kitaplar da yer alıyor.[24]

(Atatürk Kitaplarının Görselleri: photos.google.com, “Fotoğraflar”, “Minyatür Kitap Müzesi”)

Müzede, Türkiye’den de yapıtlar var: “Kitab-ı Dede Korkut”, “Köroğlu”, Atatürk’ün “Nutuk”u, Alpaslan Türkeş’in “Dokuz Işık”adlı kitabı ile Ümit Yaşar Oğuzcan’ın şiir kitapları, Nazım Hikmet ve Yaşar Kemal’in kitapları Türkiye’ye ait bölümde sergileniyor. [25]

1.5. HOLLANDA, Çanakkale ve Atatürk Müzesi:

Müze, Hollanda’da yaşayan Bülent Türker tarafından oluşturulmuştur.

Bülent Türker, 1956’da Kırklareli, Vize’de doğdu. Ticari İlimler Akademisi, Muhasebe bölümünü bitirdi. 1979’de, Hollanda’ya gitti. Hollanda’daki Türk ve Hollanda bankacılık sektöründe her kademede çalıştı. 2007’de banka müdürü iken emekli oldu. Yaptığı yardımlarla tanındı. Türkiye’de bir anaokulu, bir özel eğitim okulu yaptırdı; birçok engelli arabası, kulaklık, bilgisayar, görme engelliler yürüme bastonunu ihtiyaç sahiplerine ulaştırdı. Diyaliz makinası, kalp makinası, ambülans, morg ve küvez alımlarına katkı sağladı.

Yaşamı hakkında tez yazıldı. Kendisine Kraliyet Madalyası verildi. Çanakkale Kahramanları isimli kitap yazdı. Rotterdam’daki evini[26] müzeye çevirdi.[27]

İlk olarak, Çanakkale Zaferinin 100. Yılı 2015’te “Çanakkale Müzesi” olarak açtığı bu müzede tadilat yaparak, Cumhuriyet’in 100. yılı 2023’te “Çanakkale ve Atatürk Müzesi” ‘ne dönüştürdü.[28] Açılışını Türk sanatçı Perman Kutman ile birlikte yaptığı ve Atatürk’ün balmumundan heykelinin de bulunduğu müzede, 100. yıl nedeniyle bastırılmış ve üzerinde Atatürk’ün de yer aldığı hatıra para ve pullar da bulunuyor.

Ücretsiz gezilebilen Müzedeki eserleri, Çanakkale’de savaşan ülkelerden satın alarak topladı. Burada Çanakkale Savaşlarında kullanılan el işlemesiyle şeker çuvalından yapılmış Türk bayrağı; savaşta bir İngiliz askerinin bir Türk askerini şehit ettikten sonra ganimet olarak aldığı altın köstekli saat; Fransız ve İngiliz komutanların savaşta kullandığı dürbünler, kılıç, süngü ve silahlar, havada çarpışan mermiler, İngilizlerin kurduğu tuzaklar, kitap, dergi ve gazeteler bulunuyor.

Müzenin “Dolmabahçe Sarayı’ndaki gibi düzenlenen “Atatürk odası” bölümünde ise, Atatürk’ün madalyaları, öldüğü günkü gazeteler, ona ait kıyafetler ve madalyalar ve o zamana ait orijinal kılıçlar sergileniyor.[29]

Ayrıca müze binası girişinde Atatürk’ün “Yurtta Barış, Dünyada Barış” özlü sözü Türkçe ve Fransızca olarak (PAIX DANS LE PAYS, PAIX DANS LE MONDE / YURTTA BARIŞ, DÜNYADA BARIŞ) yazılıdır.

Müzeden Görseller [30]

1.6. İTALYA: Museo Pietro Canonica

Pietro Canonica (Moncalieri, 1 Mart 1869 – Roma, 8 Haziran 1959) İtalyan bir heykeltıraş ve bestecidir. 1950’de, İtalyan Cumhurbaşkanı Luigi Einaudi kendisini ömür boyu senatör olarak atadı. İtalya, Rusya, İngiltere, Türkiye, Irak, Vatikan, Kolombiya, Arjantin’de yaptığı birçok heykel vardır.

Türkiye’deki çalışmaları olarak; Ankara Etnografya Müzesi önündeki “Atlı Atatürk Anıtı” (29 Ekim 1927), Ankara Sıhhiye Zafer Meydanındaki “Mareşal Atatürk Anıtı” (04 Kasım 1927), İstanbul Taksim ‘deki “Cumhuriyet Anıtı” (08 Ağustos 1928)” ve İzmir’deki “İzmir Atatürk Anıtı” (27 Haziran 1932) Pietro Canonica tarafından yapılmıştır.

Sanatçının ölümüne kadar yaşadığı Roma’daki evi ve atölyesi, ölümünden sonra müzeye dönüştürülmüştür. “Viale Pietro Canonica, 2, 00197 Roma RM, İtalya” adresindeki müzenin giriş cephesinin önünde bir Alp askerini ve katırını tasvir eden bronz heykeller; zemin katta ve alt katlarda Pietro Canonica’nın kopyaları ve orijinalleri de dâhil olmak üzere eserlerinin ile eskizlerinin sergilendiği odalar vardır. [31]

İçinde sanat merkezi ve kafelerin bulunduğu Roma-Villa Borgese park içindeki bu müzede; sanatçının Ankara’da yaptığı Atatürk Büstü, İzmir Atatürk Anıtı ve Taksim Atatürk Anıtı (Anıtın Kurtuluş Savaşı kısmı) model/rölyeflerine esas çalışmaları yer alıyor.[32]

Taksim Atatürk Anıtı / Cumhuriyet Anıtı: Ulusal Kurtuluş Savaşı’nı, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu ve devrimleri sembolize eder.

İki genç Türk (Hadi (Bara) Bey ile Sabiha (Bengütaş)) Hanım’ın yardımlarıyla heykeltıraş Pietro Canonica’ya yaptırıldı ve 8 Ağustos 1928’te Taksim’de açılışı yapıldı. Anıtın dört cephesi vardır.

Anıtın bir yüzü Türk Kurtuluş Savaşı’nı, diğer yüzü ise Cumhuriyet Türkiye’sini temsil etmektedir. Anıtın kuzey yüzünde Mustafa Kemal, askerlerinin önünde görülmektedir. Diğer yüzünde ise sivil giysileri ile Mustafa Kemal Atatürk yanında İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak, askerler ve halkla birlikte betimlenerek genç Türkiye’nin kuruluşu canlandırılmıştır. Ayrıca bu yüzde Atatürk’ün ardında Sovyet General Mihail Frunze ve Kliment Voroşilov’un heykelleri bulunuyor.

Anıtın yan yüzlerinde ise, birer asker heykeli ile üstlerindeki madalyonlarda iki kadın portresi bulunuyor.[33] Pietro Canonica Müzesi’deki Taksim Cumhuriyet Anıtı rölyefi; Anıtın, Türk Kurtuluş Savaşı kısmıdır.

Pietro Canonica Müzesi’ndeki, Taksim Cumhuriyet Anıtı’nın Kurtuluş Savaşı Kısmı[34]

İzmir Atatürk Anıtı: Millî Mücadele’yi temsil eder; Pietro Canonica’ya yaptırılmış ve 1932’de İzmir Cumhuriyet Meydanı’na dikilmiştir.

Atatürk’ün “Ordular, İlk Hedefiniz Akdeniz’dir İleri!” emrini verdiği anı betimleyen atlı bronz heykel ve kaidesinden oluşur. Kaidenin üç cephesinde Kurtuluş Savaşı ve zafer konulu bronz kabartmalar vardır.

Ön yüzde, Kurtuluş Savaşı’na katılan kahraman kadın ve askerlerimiz betimlenmiştir. Ön düzlemde ay yıldızlı bayrağı taşıyan beli hançerli kahraman bir köylü kızı İzmir yolunda ilerlerken görülmektedir.

Pietro Canonica Müzesi’ndeki İzmir Atatürk Anıtı’nın orijinal eserin kaidesinin rölyefleri. (Tip: Heykel, Yıl: 1932, Malzeme ve teknik: Bronz kaplı alçı, Envanter: env. C.472nin modeli)[35]

Kaidenin sol yanındaki kabartmada, Türk ordusunun İzmir’e girişinin halkta uyandırdığı sevinç betimlenmiştir. Tüfeğini havaya kaldırmış bir Türk askeri ve cepheden dönen oğluna sarılmış bir ihtiyar, savaştan dönen babalarını kucaklamaya koşan çocuklar, asker oğlunu kavuşmanın sevinciyle kollarını havaya kaldırmış başı örtülü kadın gibi ayrıntılar işlenmiştir.

Pietro Canonica Müzesi’ndeki İzmir Atatürk Anıtı kaidesinin sol yanı[36]

Kaidenin sağ yan kısmında bulunan kabartma Kemalpaşa yolunda Belkahve mevkiinden ordunun İzmir’e yürüyüşünü gösterir. Dört askerin bir topu iple dağın tepesine çıkarmaya çalışmasının gösterildiği bu sahnede, ayrıca silah yüklü bir kağnı ve uzaktan İzmir Körfezi görülür. Mustafa Kemal Paşa ise Belkahve mevkiindeki asırlık çınar ağacı altındaki çeşmeden avuçlarıyla su içerken gösterilmiştir.[37]

Pietro Canonica Müzesi’ndeki İzmir Atatürk Anıtı kaidesinin sağ yanı[38]

Atatürk Büstü: Pietro Canonica, 1926’da Ankara’ya gelir, Atatürk’le tanışır ve onun büstünü yapar. Dört günde tamamladığı bu büstü, Atatürk çok beğenir.

Pietro Canonica Müzesi’ndeki Atatürk Büstü[39]

“Heykeltıraş Pietro Canonica, Türkiye’de muhtelif eserlere imza atmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün davetine binaen Türkiye’ye gelen Pietro Canonica, yeni doğan bir cumhuriyeti eserlerine yansıtmak üzere bazı heykellere imza atmıştır.

Atatürk’le arasında çok samimi, dostane bir ilişki oldu. İfade ettiğine göre, Atatürk, kendisini Ankara’da kendi evinde ağırlamıştır. Atatürk’ün evinin şık, zarif ama gösterişsiz olduğunu da belirtmiştir. Atatürk, Canonica’nın eserlerini görünce şunu demiştir: ‘Ben aynaya baktıkça Canonica’nın yapmış olduğu büstü görüyorum.’ diyerek çok büyük bir övgü yapmıştır.

Canonica, Atatürk’ün talimatları doğrultusunda Türkiye’de birkaç sene içerisinde dört esere imza atmıştır.”[40]

1.7. KANADA, Canadian Museum of Immigration at Pier 21 (Pier 21’deki Kanada Göçmenlik Müzesi)

Pier 21’deki Kanada Göçmenlik Müzesi, Kanada’nın altıncı ulusal müzesidir. Misyonu Kanada’ya göçün geçmişten günümüze ve kıyıdan kıyıya devam eden öyküsünü paylaşmaktır. Müze, 1928’den 1971’e kadar Kanada’ya yaklaşık bir milyon göçmenin geldiği Halifax limanındaki Pier 21 ulusal tarihi bölgesinde yer almaktadır.[41]

Kanada’nın Nova Scotia eyaletinin başkenti Halifax’ta “1055 Marginal Rd, Halifax, NS B3H 4P7, Kanada” adresinde bulunan ve Kanada’ya Halifax üzerinden giriş yapmış göçmen toplumlar anısına kurulan Pier 21 Göçmen Müzesi’nde bir de Çanakkale Anıtı bulunuyor.

Türk toplumunun girişimiyle hazırlanan ve 2016’da Halifax Pier 21 Göçmen Müzesi’nin bahçesine dikilen Anıt, Halifax Uluslararası Limanı’nda yolcularının karaya ayak bastıkları alandadır.

İki ton ağırlığında, 165x65x50 santimetre ebatlarındaki Anıtta Türk ve Kanada bayrakları ile askerlerin Çanakkale‘deki ortak tarihini anlatan ifadeler ve Atatürk’ün Gelibolu’da yaşamını yitirenlerin annelerine seslenişindeki sözler yer alıyor.[42]

Yazıların İngilizce olduğu Anıtta, Atatürk’ün sözlerinden önce ve UNUTMAYACAĞIZ başlığı altında “Geçmişini unutmayan, barış için geleceği kucaklayan tüm milletler arasında savaş trajedilerini dostluğa dönüştüren Çanakkale’de Gelibolu’da şehit olan tüm askerlerimize teşekkürler” yazılıdır.

Atatürk’ün sözlerinin ise 1934 yılında Atatürk’ün, Çanakkale’de ölen kahramanlar dâhil tüm askerlerin annelerine yaptığı konuşmasından alındığı belirtilmiştir.[43]

Atatürk’ün sözünün Anıttaki İngilizce Metni:

“Those heroes that shed their blood and lost their lives …

You are now lying in the soil of a friendly country. Therefore rest in peace. There is no difference between the Johnnies and the Mehmets to us where they lie side by side here in this country of ours…

You, the mothers, who sent their sons from far away countries, wipe away your tears; your sons are now lying in our bosom and are in peace. After having lost their lives on this land, they have become our sons as well.”

Türkçesi:

‘Bu memleketin toprakları üzerinde kanlarını döken kahramanlar! Burada, dost bir vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükûn içinde uyuyunuz. Sizler, Mehmetçiklerle yan yana koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler ve rahat uyuyacaklardır. Onlar bu topraklarda canlarını verdikten sonra, artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.”

1.8. KIRGIZİSTAN, Rukh Ordo Cultural Complex and Open Air Museum

Rukh Ordo, Kırgız dilinde “Ruhların Merkezi” anlamına gelir. Kırgızistan’ın Çolpon-Ata şehrinde bulunan bir kültür merkezi ve açık hava müzesidir.

Rukh Orda Kültür Merkezi ve Müzesi, Issık-Kul Gölü kıyısına yakın bir yerde bulunmaktadır ve 4,5 hektarlık bir alanı kaplamaktadır.[44]

“J3XW+633, Sovetskaya St, Cholpon Ata, Kırgızistan” adresindeki Rukh Ordo’da dört dinin estetikle inşa edilmiş tapınakları, Cengiz Aytmatov’a ve roman kahramanlarına ait heykeller, Kırgız hanları, Türk boyları soy ağacı, ünlü devlet adamlarının bir gerekçeyle dikilen heykelleri bulunuyor. Bunlardan birisi da Mustafa Kemal Atatürk’ün kalpaklı, büyük boy heykelidir.[45]

3 m. yüksekliğinde ve bakırla kaplı heykeli, Kırgız heykeltıraşları Adil Saytaliyev ve Emil Turdaliyev yapmıştır.

1.9. KUZEY MAKEDONYA CUMHURİYETİ, National Instute for Preservation of Momuments of Culture and Museum Bitola (Ulusal Kültür Anıtlarını Koruma Enstitüsü ve Müze Biotala):

“Kliment Ohridski Br. 18, 7000 Bitola” ardesinde bulunan Müze Bitola, Bitola’nın en önemli kültürel ve tarihi eserlerinden biri olan ve askeri okul olarak inşa edilen “eski kışla” binasında yer alıyor.

Osmanlı Devleti için önemli bir yere sahip Makedonya’nın Manastır şehrinde Askeri İdadisi açılması kararı 1845 yılının ikinci yarısında alınmış; 1846 yılında eğitim öğretime hazır hale getirilmiştir. 1847-1848 yılından itibaren eğitim-öğretime başlayarak 1909 yılının sonuna kadar varlığını sürdürmüş, başta Mustafa Kemal olmak üzere Enver Paşa, Ali Fethi Okyar, Kazım Özalp, Kazım Dirik, Ahmet İzzet Furgaç, Hafız Hakkı Paşa, Cafer Tayyar Eğilmez, Nuri Conker, Fuat Bulca gibi II. Meşrutiyet ve devamında Cumhuriyet döneminin önde gelen askeri ve siyasi kişiliklerinin yetişmesine katkı sağlamıştır.[46]

Mustafa Kemal, 1886’da girdiği, eski Manastır Kışlası olarak bilinen bu binadaki Mektebi Askeri İdadi’den (Askeri Lise) 1899’da mezun oldu.

Balkan Savaşları döneminden 1974 yılına kadar askeri kışla olarak kullanılan bina, 1976 yılından bu yana Enstitü ve Müze binası olarak kullanılıyor.

Bugün müze bünyesinde Mustafa Kemal Atatürk anı odası ve kalıcı bir müze sergisi bulunmakta, ayrıca yıl boyunca çeşitli kültürel etkinlikler düzenlenmektedir.

Müzede ilk olarak 1978’te Mustafa Kemal Atatürk Sergisi açıldı. 1994 ‘te, 40 m² alana sahip bölümde Mustafa Kemal Atatürk Anı Odası ve Kalıcı Müze Sergisi oluşturuldu.

1998 yılında Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti arasında imzalanan anlaşmayla, bu alan 120 m²’ye çıkarılarak yeniden düzenlendi. Açılışını 3 Ekim 1998’de dönemin Makedonya Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kiro Gligorov ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel yaptı.[47]

Askeri İdadi’deki Atatürk Anı Odası, 2006’da da Türk Genelkurmay Başkanlığı tarafından tekrar düzenlendi.[48] Son olarak da Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Türk İş Birliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) tarafından, 2013 yılında okul binasının restoresi ile Atatürk Anı Odasının tadilatı ve tefrişatı yapıldı.

Atatürk Anı Odasında, Atatürk’ün sözleri ve fotoğrafları, okul dönemine ait üniformaları, büstü, kitapları, madalyaları ve diğer eşyaları yer almaktadır.

Duvarlarda Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş dönemlerine ait Savaş fotoğrafları ve hemen yanında önemli olayların açıklamaları yer almaktadır.

Atatürk’ü tanıtıcı film ve belgesellerin Türkçe, İngilizce ve Makedonca izlenebildiği sistemin de bulunduğu odada, ışıklı panolarla Büyük Taarruz, Sakarya ve Çanakkale Savaşı da bu dillerde anlatılıyor. Atatürk’ün, eğitimi sırasında aldığı notların da sergilendiği odada, ziyaretçilerin duygu ve düşüncelerini ifade ettikleri anı defteri de bulunuyor.

Atatürk Anı Odası’nda ziyaretçilerin O’nun düşünce yapısını daha iyi anlayabilmeleri için Atatürk’ün şu on özlü sözü üç dilde (Türkçe, İngilizce ve Makedonca) verilmiştir.

‘’Yurtta barış, cihanda barış’’,
“Dünya vatandaşları kıskançlık, açgözlülük ve kinden uzaklaşacak şekilde eğitilmelidir”,
“Ulusun hayatı tehlikeyle karşı karşıya kalmadıkça savaşmak bir cinayettir”
“Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür.”
“Biz yaşam ve bağımsızlık isteyen ulusuz ve yalnız ve ancak bunun için yaşamımızı hiçe sayarız.”
“Bence, bir ulusta şerefin, onurun, namusun ve insanlığın sürekli olarak bulunabilmesi kesinlikle o ulusun özgürlük ve bağımsızlığına sahip olabilmesiyle olanaklıdır.”
“Diyarbakırlı, Vanlı, Erzurumlu, Trabzonlu, İstanbullu, Trakyalı ve Makedonyalı hep bir ırkın evlatları, hep aynı cevherin damarlarıdır.”
“Dünyada her şey için, uygarlık için, yaşam için, başarı için en gerçek yol gösterici bilim ve tekniktir.”
“Tam bağımsızlık, ancak ekonomik bağımsızlıkla olanaklıdır.”
“Egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur.”

Atatürk Anı Odası’nda içerisinde Atatürk’ün okuduğu kitaplar ile Atatürk hakkında yazılan kitapların yer aldığı bir bölüm bulunmaktadır.

İçeri girer girmez müze ziyaretçileri belgeselin aktardığı bilgiler ile müzeyi dolaşabiliyorlar.

Kitaplığın karşısında 15 dakikalık “Güneşin adı Kemal Atatürk” belgeselinin izlendiği yer bulunmaktadır. Belgeseli oturarak izlemek isteyenler için, ekranın karşısında Manastır’ın eski dönemlerini yansıtan sandalyeler bulunuyor.

Müzede Atatürk büstü, rölyefi, yüz maskı ile iki heykeli de bulunuyor.

Heykellerden birincisi, Atatürk’ün balmumundan yapılmış “17 yaşında Atatürk” heykelidir. Heykeli yapan, Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen’dir.[49] Mustafa Kemal’in Askerî İdadi dönemindeki öğrenci hâlini yansıtan heykelin üzerinde okul üniforması da yer almaktadır.[50]

“17 yaşında Atatürk”

İkinci heykel “Manastır Askeri İdadisi Öğrencisi Mustafa Kemal” heykelidir. Bu heykel, Genel Kurmay Başkanlığı tarafından yaptırılarak mezuniyetinin 112 yılında Manastır Müzesi’nde Atatürk Anı Odası’na hediye edildi.[51]

“Manastır Askeri İdadisi Öğrencisi Mustafa Kemal”

Mustafa Kemal Atatürk Anı Odası ve Kalıcı Müze Sergisi Görselleri

1.10. KUZEY MAKEDONYA CUMHURİYETİ, Makedonya Kocacık Ali Rıza Efendi Müzesi:

Ali Rıza Efendi Anı Müzesi: “CJX2+63H, Centar Zhupa, Kuzey Makedonya” adresindeki ulu önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi’nin doğduğu Makedonya’nın Merkez Jupa belediyesine bağlı Kocacık köyündeki evi 2014’te müze olarak açıldı. Binanın restorasyonu, Türkiye ve Makedonya Kültür Bakanlıklarınca ve Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı’nın (TİKA) desteğiyle yapıldı.

TİKA tarafından Aslına uygun olarak yapılan Ali Rıza Efendi’nin Makedonya’daki evi, birbirinden bağımsız iki evden oluşuyor. Müze yerleşkesinin alt kısmındaki yapı, Akraba Evidir. Üst kısımdaki Anı Evidir ve Atatürk ve ailesinin hayatını anlatacak biçimde tasarlanmıştır.

Bu amaçla Ali Rıza Efendi’nin babası Kızıl Hafız Ahmet Efendi ile annesi Ayşe Hanım, çocuk yaştaki Mustafa ve Makbule Hanım, Ali Rıza Efendi ve Zübeyde Hanım anı odaları, genç Mustafa Kemal’in Balkan günlerini yansıtan canlandırma köşelerine yer verilmiştir.[52]

Merkez Jupa Belediyesine bağlı Kocacık köyünde, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) tarafından restore edilerek 19 Mayıs 2014’te hizmete açılan Mustafa Kemal Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi’nin Anı Evinin “Atatürk Anı Evi” olarak da adlandırılmaktadır.

Ayrıca Kuzey Makedonya Hükümeti, 199. hükümet oturumunda, Kültür Bakanlığının teklifi üzerine ülkenin batısında bulunan Merkez Jupa Belediyesine bağlı Kocacık köyünde “Mustafa Kemal Atatürk Anı Evi” adıyla ulusal bir kurum kurulmasına da kararlaştırdı.

Bu kararla, Kocacık’ta bulunan Mustafa Kemal Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi Anı Evi, Kuzey Makedonya Bakanlar kurulu kararınca Makedonya Müzesinden ayrılarak; millî kurum statüsüne geçirilmiştir.[53]

Mustafa Kemal Atatürk Anı Evinin millî kurum statüsüne geçirilmesine esas açıklamada, “Bu kararla, Mustafa Kemal Atatürk’ün hayatı ve eserlerinin yanı sıra Kuzey Makedonya Cumhuriyeti için önem taşıyan diğer etnolojik ve tarihi objelerin araştırılması, toplanması, düzenlenmesi, mesleki ve bilimsel olarak işlenmesi, incelenmesi, muhafaza edilmesi, yayınlanması amaçlanıyor.” ifadesine yer verildi.[54]

Ali Rıza Efendi Anı Evi Müzesinde, Atatürk’le ilgili iki balmumu heykel bulunuyor.

Birincisinde Mustafa (Kemal Atatürk) ve kız kardeşi Makbule ile oyunlar oynuyor. Mustafa’nın elinde topaç, Makbule’nin elinde minik beşikte uyutmaya çalıştığı oyuncak bebek var.

Diğer heykel ise, Atatürk’ün 16-20 yaşları arasındaki Manastır Askeri İdadisinde öğrenim gördüğü dönemleri yansıtıyor.

1.11. KUZEY MAKEDONYA CUMHURİYETİ, Museum of the Macedonian Struggle for Independence / Музеј на македонската борба (Ulusal Bağımsızlık Mücadelesi Müzesi)

Kuzey Makedonya’nın başkenti Üsküp’te bulunan ulusal bir müzedir. İnşaatına 11 Haziran 2008 tarihinde başlanan müze, 8 Eylül 2011 tarihindeki bağımsızlık ilanının 20. yıl dönümünde ziyarete açılmıştır.[55]

Müze, Makedon halkının bağımsızlık mücadelesinin tarihsel sürecini anlatıyor.

Osmanlı döneminden başlayan süreç, I.ve II. Dünya Savaşları dönemi, Yunan, Bulgar, Slavların müdahaleleri, Yugoslavya Federe Devleti dönemi ve nihayet 1991 yılında bağımsız devlet oluşunu çok başarılı bir müzecilik anlayışı ile sergilenmiştir.

Müzede 16 bölümde 109 balmumu heykel de bulunuyor.

Ancak rehber eşliğinde gezilebilen ve fotoğraf çekmenin yasak olduğu müzedeki heykellerden birisi, modern Türkiye’nin kurucusu Mustafa Kemal’e* aittir.

Atatürk’ün balmumu heykelinin hemen yanında da, aralarında aşk hikâyesi olan Makedonya’lı sevgilisi Eleni bulunuyor.[56],[57]

Anlatıldığına göre aşkları, Atatürk’ün 1886-1889 yıllarında askeri idadide okurken, İdadi’ye çıkan Sirok Sokak’taki evlerinin balkonunda oturan Eleni Karinte’yle göz göze gelmeleriyle başlamış.

Ancak bir iddiaya göre Eleni’nin babası, bir diğerine göre de Zübeyde Hanım bu birlikteliğe izin vermemiş.

Senarist Aneta Şiyakova tarafından filmi yapılmış, tiyatroya konu olmuş ve kitaplar yazılmış Atatürk ve Eleni aşkında, Eleni’nin Mustafa Kemal Atatürk’e yazdığı bir de mektup vardır. Manastırlı Eleni’nin mektubunun Atatürk’ün eline geçip geçmediği ise bilinmiyor.

Makedonya’daki Türkiye Askeri Ataşeliği tarafından, İdadi’deki anı odasının duvarına da asılan o mektup ve Türkçesi:

“Kemal Atatürk’e,

Bir zamanlar bir yerde…

Çok seneler geçti, ben hâlâ her gün senden haber bekliyorum.

Herhangi bir zamanda mektubumu alırsan, beni hatırla.

Kâğıttaki gözyaşlarımı göreceksin.

Yıllar geçiyor. Buralarda seninle ilgili çok şeyler konuşuluyor.

Bir şeyler oluyor.

Bu satırları okurken başka kadını seviyorsan, mektubumu yırt ve ona sor:

‘Manastırlı Eleni Karinte adında birinin, bir günlük tanıdığı ve âşık olduğu adama bütün ömrünü harcamış olduğuna inanıyor mu?’

Benim seni sevdiğim kadar, o kadını o kadar çok seviyorsan, kendisine hiçbir şey söyleme.

Senin kadar mutlu olmasını diliyorum.

Fakat balkondaki kızı hatırlıyorsan ve başkasını sevmiyorsan, seni beklediğimi ve ömrüm boyunca bekleyeceğimi bilmeni istiyorum.

Döneceğini, beni unutmayacağını biliyorum…

Babam vefat etti.

Beni senden ayırdığından tam bir yıl geçti, beni eve kapattı ve bir ay çıkmama izin vermedi.

Ağlıyordum. Biliyordum, tüm kilitleri ve hapisleri boşunaydı.

Beni evlendirecek adamı sadece bir kez gördüm ve kendisi bana onu sevebileceğimi söyledi.

Ben kendisine, ‘Hayır, ben sadece ilk aşkımı seviyorum’ dedim.

Bir daha da görmedim.

Babam beni hiçbir zaman affetmedi, ben de kendisini.

Ölmeden birkaç gün önce yanına çağırdığında, ‘Eleni, biliyorum yanlış yaptım, hiçbir zaman iyi bir baba olamadım’ dedi.

‘Affetmeni istemiyorum, sen de isteme benden, Allah ikimizi affetsin. Senin için en iyisini isterken en kötüsünü yaptım’ dedi.

Babam kötü bir adam değildi.

O zamanlardaki gibi artık genç ve güzel değilim.

Bütün hayatım bir gün içinde.

Ebediyen seni seven ve seni bekleyen Eleni Karinte’n…”[58]

1.12. LUGANSK HALK CUMHURİYETİ, Luhansk, City History and Culture Museum (Luhansk şehir tarihi ve kültür müzesi)

Lugansk Halk Cumhuriyeti (Luhansk Halk Cumhuriyeti) başkenti Luhansk’ta (Lugansk / Луганск / Луганськ) bulunan Luhansk City History and Culture Museum’de Atatürk’ün Sovyet Mareşal Voroşilov’a Hediye Ettiği Saat vardır. (Luhansk şehir tarihi ve kültür müzesi)

Lugansk Halk Cumhuriyeti, Donbass Savaşı sırasında 28 Nisan 2014’te Ukrayna’da özerk, egemen bir cumhuriyet olarak kuruldu. Doğu Avrupa’da bir de facto (fiili) devlettir. Devam eden Rus-Ukrayna savaşı kapsamında bölgeyi işgal eden Rusya bölgede referandum düzenledi. Lugansk Halk Cumhuriyeti 30 Eylül 2022’de Rusya’ya katıldı. Hukuksal olarak ise (de jure), Ukrayna toprağı bir bölgedir.

Luhansk’taki Tarih ve Kültür Müzesi binası 1880’lerde inşa edildi. 1919’a kadar, birinci katta Şehir Meclisi ve idarenin konferans salonu vardı. Zemin katı, bir dükkân ve bir matbaa kiralamıştı. Bahçede bir itfaiye tugayı ve çatıda da bir itfaiye istasyonu bulunuyordu.

1920’lerde binada bir inşaat teknik okulu faaliyet gösterdi. II. Dünya Savaşı’ndan sonra bir müzeye dönüştürüldü. Önce yerel tarih müzesi, ardından (1980) Sovyet politikacı ve askeri subayın adını taşıyan Kliment Voroshilov Müzesine dönüştü. Kliment Voroshilov Müzesi koleksiyonu, Voroshilov ailesine ait yaklaşık 36 bin sergiden oluşuyordu. Müze, 1990’da da Luhansk kenti Tarih ve Kültür Müzesi olarak yeniden düzenlendi.

Luhansk Tarih ve Kültür Müzesi

Luhansk Tarih ve Kültür Müzesi koleksiyonu, 50.000’den fazla parçadan oluşuyor. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başına ait ev eşyaları, devrim öncesi şehir belgeleri ve fotoğrafları içeriyor. Müzede ana serginin yanı sıra Luhansk’ın ilk belediye başkanının eserleri ile doktorlar, eğitimciler ve hayırseverler de dahil olmak üzere yerel aydınların önde gelen temsilcileri yer alıyor. Müzenin koleksiyonunda yer alan ve 12 binden fazla kitaptan oluşan kütüphane özellikle değerlidir. Bu kütüphanede, Büyük Britanya Kraliçesi II. Elizabeth tarafından Mareşal Voroshilov’a sunulan Encyclopedia Britannica da yer alıyor.[59]

Luhansk Tarih ve Kültür Müzesinde, Mareşal Voroşilof ve ailesine ayrılmış özel bir oda vardır. Oda duvarlarına mareşalin ve ailesinin fotoğrafları asılmış, vitrin camlarına mareşalin üniformaları, madalyaları, özel eşyaları ve kitapları dizilmişti.

Mareşal Kliment Efremoviç Voroşilov (Климе́нт Ефре́мович Вороши́лов)[60], 4 Şubat 1881 – 2 Aralık 1969) 1903’te Rus Sosyal Demokrat Partisi’ne girdi. 1906’da Bolşevik delegesi olarak Stockholm kongresine katıldı. Birkaç defa tutuklandı ve sürgüne gönderildi. 1917 Ekim Devrimi’nden sonra Petrograd Savunma Komitesi Başkanı oldu. 1918’de Ukrayna 5. Kızıl Ordusu’nu kurdu. 10. Ordu kumandanıyken Çariçin Savunması sırasında Stalin ile dost oldu. Stalin’in Çariçin’den ayrılmasının ardından Troçki tarafından 10. Ordu kumandanlığından azledildi. 1925-1940 arasında Halk Savunma Komiserliği yaptı. II. Dünya Savaşı’nda Leningrad Savunmasını yaparak Wehrmacht’ın kenti ele geçirmesini önledi. Savaş sonunda mareşalliğe yükseltildi ve 1947’de Politbüro üyesi oldu. 1953-1960 arasında Yüksek Sovyet Prezidyumu Başkanlığı (cumhurbaşkanlığı) yaptı. Atatürk ile aynı yıl doğan Voroşilof 1969’da Moskova’da öldü.

Maraşel Voroşilof’un Türkiye ile ilgisi, Kurtuluş Savaşı’nın sürdüğü yıllarda askeri bilgisiyle savaşın taktik ve stratejisine katkıda bulunması amacıyla Ankara’ya gönderilmesi ile başladı. Voroşilov, Türkiye’ye General Mihail Vasilyeviç Frunze ile gelmişti. General Frunze, Sovyetler Birliği tarihi içinde önemli bir yere sahipti. Lenin’in özel talimatıyla, olağanüstü elçi sıfatıyla 13 Aralık 1921′de Ankara’ya geldi. Voroşilov, Ankara’da askeri danışmanlık yaptı, Sovyet hükümeti ile yaptığı temaslarla TBMM Hükümeti’ne büyük yardımlar sağladı. Furunze ve Voroşilov’un maddi ve manevi destekleri her zaman devam etti. 1927’de Sovyetlerden gelen pek çok tank, top gibi ağır silahların Tophane Limanı’ndan Türkiye’ye giriş yapmış olması somut bir örnek olarak verilebilir. Özetle Cumhuriyet’in ilk dönemlerindeki Türk-Rus ilişkilerinin oldukça dostaneydi. [61]

Kliment Yefremoviç Voroşilov, 1933 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin onuncu kuruluş yıldönümü kutlamalarında dost ülkenin yanında yer almak amacıyla Sovyet hükûmeti tarafından Türkiye’ye gönderilen heyetin de başkanıydı. Heyetin resmî ziyareti 26 Ekim 1933’te İstanbul’a gelmeleri ile başlamış ve 10 Kasım 1933’te İstanbul’dan ayrılmaları ile son bulmuştur. Ziyaret sadece Ankara’da resmî temaslarda bulunulmasıyla değil Anadolu’nun birçok şehrine de ziyaret gerçekleşmesiyle kapsamlı bir gezi olmuştur.

Bu kapsamda, Voroşilov başkanlığındaki Sovyet Heyeti 26 Ekim tarihinde İstanbul’dan özel bir trenle yola çıktı ve 27 Ekim 1933’te Ankara’ya ulaştı. Ankara Palas’ta konakladılar. Resmi ziyaretleri gerçekleştirdikten sonra, Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Bey tarafından Anadolu Kulübünde kendileri onuruna yemek verildi. Yemeğin akabinde saat 17.00’da Gazi Mustafa Kemal Paşa tarafından kabul edildiler. Görüşme yaklaşık 3 saat sürdü. Akşam saatlerinde ise Başbakan İsmet Paşa tarafından Sovyet Heyeti onuruna Ankara Palas’ta bir akşam yemeği verilmiştir. Heyet, 31 Ekim tarihinde Ankara’da birtakım incelemelerde ve ziyaretlerde bulundu. 1 Kasım tarihinde ise Sovyet heyeti, Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın açılış konuşmasını gerçekleştirdiği Türkiye Büyük Millet Meclisinin dördüncü dönem üçüncü yasama yılı açılışına katıldı. Voroşilov, yasama yılı açılışını cumhurbaşkanlığı locasından takip etti. Akşam saatlerinde ise kendilerine tahsis edilmiş özel bir tren ile Ankara’dan İzmir’e yola çıktılar. 4 Kasım tarihinde İzmir Valisi eşliğinde Bergama’yı gezdiler, burada tarihi kalıntıları ve yapılmakta olan kazıları incelediler.

Mustafa Kemal Atatürk Cumhuriyet’in 10. Yıl Törenleri’nde, Rus Heyeti Başkanı Harbiye Komiseri Mareşal Voroşilov ile birlikte. (29.10.1933)[62]

Sovyet Kliment Voroşilov ile Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk arasında özel bir dostluk vardı. Atatürk, bu dostluğun bir göstergesi olarak, Taksim Cumhuriyet Anıtında Voroşilov’a da yer verdirmiştir.

İstanbul Taksim Meydanı’nda bulanan heykeltıraş Pietro Canonica’ın eseri olan, çevre düzenlemesini mimar Giulio Mongeri tarafından yapılan ve 8 Ağustos 1928’de açılan Cumhuriyet anıtının [63]bir köşesindeki Mustafa Kemal’in hemen solundaki sivil giyimli şahıs General Mihail Vasiliyeviç Frunze; Frunze’nin arka solundaki kasketli asker de bir başka Sovyet generali, Kliment Voroşilov’dur.[64]

Taksim Cumhuriyet Anıtında Kliment Yefremoviç Voroşilov [65]

Atatürk ile Kliment Voroşilov arasındaki özel dostluğun bir diğer göstergesi Atatürk’ün kendi altın saatini Voroşilov’a hediye etmesidir. Bu saat, Luhansk Tarih ve Kültür Müzesi’ndedir.

Luhansk Tarih ve Kültür Müzesi’nde sergilenen Kliment Voroşilov’a ait eşyaları müzeye, oğlu Peter vermiştir. Oğul Peter’in de anlatımıyla saatin hikâyesi şöyledir:

29 Ekim 1933’deki Türkiye Cumhuriyeti’nin onuncu yıl dönümü nedeniyle bir heyetle birlikte Türkiye’yede bulunan Voroşilov, kutlama törenlerini Atarük’le birlikte tribününden izledi. Türkiye’den ayrılmadan önce, heyetin tüm üyelerine, konuklara verilen değer ve saygının ifadesi olarak, Türk ustalarının eşsiz eserleri olan gümüş ve altın ürünler, halılar, nargileler, silahlar gibi hediyeler verildi. Voroshilov’a tüm aksesuarlarıyla bir av seti hediye edildi. Türkiye Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Voroşilov’a özel olarak kendi altın cep saatini verdi. Altın çerçeveli saate “KV” (Kliment Voroshilov) monogramını da kazıtmıştı. Türkiye Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk saati Voroşilov’a verirken, “Ülkemize tekrar gelirseniz, yapmanız gereken tek şey bu saatleri göstermektir, çünkü Türkiye’nin kalbine giden tüm kapılar günün veya gecenin herhangi bir saatinde sizin için açık olacaktır.” dedi.[66]Atatürk’ün Sovyet Mareşal Kliment Efremoviç Voroşilov’a Hediye Ettiği Saat[67]

Atatürk’ün Kliment Voroşilov’a hediye ettiiği saat, halen Luhansk Tarih ve Kültür Müzesi’ndedir. Lugansk kentindeki Tarih Müzesi’nde Mareşal Voroşilov’un özel eşyaları arasında bulunan ve büyükelçi Meriç için de kasadan çıkarılan altın cep saati günümüzde bile zamanı net olarak göstermektedir.

1.13. PAKİSTAN, Murree, Postal Museum

Postal Museum (Posta Müzesi), Pakistan, Pencap, Murree Hills Genel Postanesi’nin 1. Katındadır.

Pakistan Posta Müzesi Murree’de İngiliz zamanlarına ait çeşitli antika posta eşyaları posta rozetleri, sipariş defterleri, vesayet ücretleri, temel ve tamamlayıcı kurallar, daire düzeni, kılıçlar, mızrak); Pakistan’ın önemli günlerinde basılan posta pulları, 1890, 1918, -1955, 1960 yıllarına ait posta kutuları, çantalar, kilitler, mavi hava posta çantaları, deri çantalar, mühür mumu çantaları, pul kutuları, çeşitli dönemlere ait pullar, telgraflar, fotoğraflar ve posta ile ilgili diğer eşyalar sergilenmektedir.[68]

Pakistan, değişik zamanlarda birçok Atatürk pulu bastırmış bir ülkedir.

Pakistan’ın, Atatürk’ün doğumunun 100. yılı olan 19 Mayıs 1981 tarihinde “BIRTH CENTENARY OF MUSTAFA KEMAL ATATÜRK” (MUSTAFA KEMAL ATATÜRK’ÜN DOĞUMUNUN 100. YILI) konulu bastırdığı pullar da Murree’deki Pakistan Posta Müzesi’nde sergilenmektedir. [69]

1.14. ÜRDÜN, Salt Türk Şehitliği Müzesi:

Salt Türk Şehitliği: Salt şehir merkezinin 500 m. kuzeybatısında olan Salt Şehir Mezarlığının bir bölümünde ve Salt Kalesi ile Hamdi El-Enis Camii’nin yanındadır. I. Dünya İngilizlere karşı savaşan ve şehit düşen 4. Ordunun 48. Tümeni’ne bağlı 143, 145 ve 191. Piyade Alaylarına mensup Türk subay, astsubay, erbaş ve erlerden yaklaşık 300 Türk askeri toplu halde yatmaktadır.

“Salt Türk Şehitliği’nin inşasına yönelik ilk faaliyet, şehit düşen askerlerimizin naaşlarının Salt Kalesi yakınında bir mağara içinde gömülü olduklarının 1973’te öğrenilmesi üzerine başlamıştır. Gelişmeler sonucunda Şehitlikte ilk inşaat faaliyeti olarak anıtın tamamlanmasını takiben şehitlik, 07 Temmuz 1989 tarihinde açılmıştır. 28 Ağustos 1994’te şehitlik mağarasında bulunan şehit cenazelerinin kalıntılarının güzel bir mezara gömülmesi ve mağaranın şehitlik abidesi ile irtibatlandırılması gerçekleştirilmiştir. 02 Ekim 1995’te; Salt Türk Şehitliği şeref salonu, bekçi odası, istinat duvarı tamamlanarak hizmete açılmıştır. 2008 tarihinde şehitlik Anıt Mağarası girişinin yağmur sularından korunması için Şehitlik Anıt Makamının üzeri kubbe ile kapatılmıştır. 2009 tarihinden itibaren ise şehitliğin yanındaki Osmanlı Kalesinin restorasyonuna, Kale burcunun yeniden inşa edilmesine ve kalenin şehitlikle birleştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır. Aralık 2009 tarihinde şehitlik içerisindeki müze açılmıştır. 2010 yılında Askeri Ataşelik tarafından bölgedeki 172 şehit ve kayıp isminin yer aldığı liste belirlenmiştir. Bunun üzerine şehit isimlerinin ve memleketlerinin isimlerinin yer aldığı bir rölyef anıt 2010 yılında yapılmıştır. Bu anıtla birlikte şehitliğe büyük bir ana kapı ilave edilmiş, müze için resim ve elbiseler temin edilmiştir.”[70]

Salt Türk Şehitliği yazılı, Türk ve Lübnan Bayraklarının yanındaki kavisli bir şekilde yukarı doğru yükselen helezonik anıtın sağ tarafındaki duvarda; Kocatepe’deki Atatürk’ün rölyefi[71], rölyef üzerinde Atatürk’ün “Yurtta Sulh, Cihanda Sulh” sözü ile rölyefin sağ ve solunda da Ürdün ve Türk bayrakları yer alıyor.

Salt Türk Şehitliği Müzesi: Salt Türk Şehitli’nde, 2 Aralık 2009 tarihinde, dönemin Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanın açılışını yaptığı bir de müze bulunuyor. Müzede, şehitlikle ilgili belgesel nitelikli anlatımlar, fotoğraflar, o zamanki asker ve subayların kıyafetleri, askeri fotoğraflar ile ile yine o dönemi ait çeşitli eşyalar yer alıyor.

Şehitlikle ilgili belgesel yayın yapılan televizyon üzerinde ise Atatürk’ün Ürdün Kralı Abdullah’la, 1937 yılında çekilen fotoğrafı yer alıyor.[72]

Fotoğrafın altında,[73] “Ürdün Kralı Abdullah’ın Ziyareti” açıklaması ile Atatürk’ün 1929 yılında TBMM’de yaptığı konuşmada geçen “Hariciyede dürüst ve açık olan siyasetimiz bilhassa, sulh fikrine müstenittir” sözü yazılıdır.[74]Salt Türk Şehitliği, Amani Muaz, Kas 2018

Anadolu Ajansı, aa.com.tr, Fotoğraf: Ali Balıkçı

1.15. YENİ ZELLANDA, Auckland War Memorial Museum Tāmaki Paenga Hira (Auckland, Savaş Müzesi)

“Private Bag 92018, Victoria Street West, Aucklend 1142, New Zealand” adresindeki Tāmaki Paenga Hira, Yeni Zelanda’nın anma törenlerine ev sahipliği yapan Auckland’ın Savaş Anıtı Müzesidir.[75] Yeni Zelanda’nın, Pasifik’teki yerinin ve halkının hikâyesini anlatan müze aynı zamanda, Yeni Zelanda’nın en eski araştırma kurumudur.

Yeni Zelanda’nın en iyi üç miras kütüphanesinden birisi de buradadır. Maori ve Pasifik koleksiyonlarına, önemli doğal tarih kaynaklarına ve önemli sosyal ve askeri tarih koleksiyonlarının yanı sıra dekoratif sanatlar ve resim koleksiyonlarına sahiptir.[76]

Müzenin bahçesinde çeşitli anıt taşlar vardır. Bunlardan birisi de birinci dünya savaşı mağdurları için yapılmış anıt taştır. Bu anıtın taşlarının tamamı, Gelibolu’dan getirilmiştir.[77] Bu taş anıtta Atatürk’ün Çanakkale Savaşlarında Gelibolu’da yaşamını yitirenlerin annelerine seslenişi, İngilizce olarak yazılıdır.[78]

1.16. YENİ ZELLANDA Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa

YENİ ZELANDA, Wellington, Yeni Zelanda Te Papa Tongarewa Müzesi (Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa)

Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa, “Sömürge Müzesi” adıyla 1865’te Wellington’da açıldı. Müzede, bilimsel koleksiyonlara öncelik verilmişti. 1907 yılında Sömürge Müzesi’nin adı Dominion Müzesi olarak değiştirildi. 1913’teki Bilim ve Sanat Yasası aynı binada ulusal bir sanat galerisinin yolunu açtı. (Ulusal Galeri ve Dominion Müzesi)

1936’da, Dominion Müzesi ve yeni Ulusal Sanat Galerisi’ni barındıracak yeni bir bina Buckle Caddesi’ne taşındı. Yeni Zelanda Güzel Sanatlar Akademisi’ni bünyesine kattı. Dominion Müzesi, 1972 yılında Ulusal Müze oldu.

1992 tarihli Yeni Zelanda Müzesi Te Papa Tongarewa Yasası, Yeni Zelanda’nın kültürel olarak çeşitli toplumunu temsil etme ve daha geniş bir kitleye ulaşma yönünde bir değişim gösterdi. Koleksiyonlara ve ülkenin bunlara erişimine vurgu yapıldı. 1994 yılında yeni müzenin inşasına başlandı. 14 Şubat 1998’de, ulusal sanat koleksiyonunu da bünyesinde barındıran Te Papa, Wellington’daki Cable Street’te açıldı.

Te reo Māori dilinda “Te Papa Tongarewa”, tam anlamıyla ‘hazine kabı‘ anlamına gelir. Daha kapsamlı bir yorumlama ise “Yeni Zelanda’daki ana topraktan gelen değerli şeyler ve insanların kabı”dır.[79]

Müze, 36.000 m² ye yayılan 6 katlı yapısı ile ülkenin hem ulusal hem de en büyük müzesidir. Giriş ücretsizdir. İçerisindeki koleksiyon ve sergilerde başta Gelibolu Savaşı, Yeni Zelanda’nın antik zamanlardan bugüne tarihi, Maoriler, Pasifik Kültürü, sanat, fotoğrafçılık ile ilgili eserlere ev sahipliği yapmaktadır. Müzenin içinde Maoriler ile İngilizler arasında yapılan savaşlar hakkında bilgiler ve eserlerin yer aldığı galeri, Yeni Zelanda’nın jeolojik oluşumu ve volkanlarını, Maoriler’in tarihi ve kültürlerini, Yeni Zelanda’nın geçmişten bugüne kuşları ve yaban hayvanlarını konu alan sergiler gibi birçok başka sergi de yer almaktadır.

Müzedeki sergilerden birisi, Gelibolu Savaşı’nı konu alan sergi “Gelibolu: Savaşımızın Boyutu” (Gallipoli: The Scale of Our War) sergisidir.[80]

Gallipoli the scale of our War (Gelibolu: Savaşımızın Boyutu) sergisi, kendilerini olağanüstü koşullarda bulan sekiz sıradan Yeni Zelandalının kendi gözleri ve sözleriyle, I. Dünya Savaşındaki sekiz aylık Gelibolu deneyimlerini anlatıyor. 2.719 kişinin yaşamını yitirdiği Gelibolu’yu anlatan çığır açan bu sergide, yedi askerin ve bir hemşirenin ultra gerçekçi figürleri, gerçek boyutunun 2,4 katı büyüklüğündedir.

Anıtsal bir ölçekte, bir zaman anı dondurulmuş olarak yakalayan sergide, dev heykellerin yapımı tam 24.000 saat sürdü ve zengin tarihlerini araştırmak için sayısız saat harcandı. Yeni Zelanda’nın Gelibolu hikâyesini canlandıran 3 boyutlu haritalar ve projeksiyonlar, minyatürler, maketler, dioramalar ve çeşitli etkileşimli deneyimler oluşturmak için de son teknoloji kullanıldı.[81]

Sergideki büyük ölçekli heykeller ve savaş sahnelerini, Peter Jackson ile yakın bir şekilde çalışan ve Yüzüklerin Efendisi, Hobbit, Warcraft Başlangıç ve Avatar gibi filmleri destekleyen özel efektler ve yaratıcı tasarım stüdyosu Weta Workshop yaptı. [82]

Te Papa’nın Wētā Workshop ile yakın işbirliği içinde yarattığı ve son derece ilgi gören Te Papa sergisi “Gelibolu: Savaşımızın Boyutu” sergisi, Yeni Zelanda askerlerinin I. Dünya Savaşı’nda ANZAC güçlerinin bir parçası olarak Gelibolu’ya çıkmasının 100. yıl dönümü olan 2015 yılında açıldı. Sürükleyici müze deneyimleri için küresel bir ölçüt oluşturan bu sergi, 2032 Nisan ayına kadar uzatıldı. Başlangıçta serginin sadece dört yıllığına yerinde kalması amaçlanmıştı. Başlangıçta 2019’da kapanması planlanan proje önce 2022’ye, ardından da 2025’e uzatıldı. Bu son uzatmayla Gallipoli: The Scale of Our War, 2032’de kapandığında 17 yıldır gösterimde kalmış olacak. Gelibolu: Savaşımızın Boyutu sergisi, serginin ömrünü uzatmak için gerekli bakım ve yükseltmeler nedeniyle 21 Temmuz 2025 Pazartesi – 12 Eylül 2025 Cuma tarihleri arasında kapalı olacaktır.[83],[84]

Gelibolu’dan getirilmiş Osmanlı askerlerine ve Yeni Zelanda askerlerine ait eşyaların da bulunduğu Gallipoli: The Scale of Our War (Gelibolu: Savaşımızın Boyutu) sergisinde, Mustafa Kemal Atatürk’ün resmi ile 1915 ve 1934 yıllarında yaptığı aşağıdaki konuşmalarından yapılmış alıntılara da verilmiştir.

18 Mart 1915’te Çanakkale Boğazı geçiş harekâtı başarısızlıkla sonuçlanınca karadan çıkmayı planlayan düşman birlikleri, bu eylemlerini 25 Nisan 1915 sabahında Arıburnu bölgesinden gerçekleştirmek için harekete geçti. 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal (Atatürk), 25 Nisan sabahında Arıburnu bölgesinden duyulan top sesleri üzerine bölgeye bir tabur sevkinin gündeme gelmesiyle tümene bağlı 57. Alay’ı, bir top bataryası ve süvari birliğiyle bölgeye gönderdi. Askerlere “Ben size taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler gelir, başka komutanlar hâkim olabilir.” Dedi. Atatürk’ün bu sözüyle canlarını ortaya koyarak savunma yapan 57. Alay’ın kahramanlıkları ve ortaya koyduğu başarı halen de gururla anlatılan bir başarı hikâyesidir.

Atatürk’ün bu sözü, The Scale Scale of Our War (Gelibolu: Savaşımızın Boyutu) sergisinde İngilizce olarak şu şekilde yazılıdır:

“I don’t order you to attack, I ordere you to daed.

By the time we are dead, other units and commanders we have home up the take our place.

Mustafa Kemal (Atatürk)”

Atatürk, Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Savaşlarında yaşamını yitiren askerlerinin annelerine 1934 yılında şöyle seslenmiştir:

“Bu memlekette kanlarını döken kahramanlar!

Burada bir dost vatanın toprağındasınız. Huzur içinde uyuyunuz. Sizler Mehmetçikle yan yana koyun koyunasınız… Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı siliniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler. Onlar bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır. Atatürk”

The Scale Scale of Our War (Gelibolu: Savaşımızın Boyutu) sergisinde, Atatürk’ün bu konuşmasının şu bölümü İngilizce olarak alıntılanmıştır:

“’Those heroes that shed their blood and lost their lives … are now lying in the soil of a friendly country … and are in peace …

THEY HAVE BECOME OUR SONS AS WELL.’

Kemal Atatürk, commander of the Turkish 19th Division at Gallipoli and founder of the Turkish republic, 1934”[85]

(‘Kanlarını döken ve canlarını kaybeden o kahramanlar … şimdi dost bir ülkenin topraklarında yatıyorlar … ve huzur içindeler.

‘ONLAR DA BİZİM EVLATLARIMIZDIR.’

Gelibolu’daki Türk 19. Tümen Komutanı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Kemal Atatürk, 1934”)

Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa), Gallipoli the scale of our War (Gelibolu: Savaşımızın Boyutu) sergisi[86]

2. YURT DIŞI TEMSİLCİLİKLERİMİZDE ATATÜRK MÜZESİ

2.1. YUNANİSTAN, “Atatürk Evi” Müzesi

Türkiye Cumhuriyeti Başkonsolosluğu ile birlikte, “Agiou Dimiltriou 151, Selanik” adresindeki yerleşkededir. Atatürk, bu evin ikinci katındaki sol tarafa düşen ocaklı odada doğmuştur.

Balkan Savaşından sonra, Selanik Yunanlılarda kalmış ve bu ev Lozan antlaşması hükümlerince Yunan Hükümetine geçmiş; hükümet de Yunanlı bir aileye satmıştır.

Cumhuriyet’in Onuncu yıl dönümü (29 Ekim 1933) dolayısıyla, Selanik Belediyesi, Türk-Yunan dostluğu ve Balkan Konferansının bir hatırası olarak, Atatürk’ün doğduğu evin çift kanatlı kapısının sağ köşesine Türkçe, Elence ve Fransızca olarak “(Türk milletinin büyük müceddidi ve Balkan ittihadının müzahiri GAZİ MUSTAFA-KEMAL burada dünyaya gelmiştir. İş bu levha Türkiye Cumhuriyeti’nin onuncu yıldönümü münasebetiyle konulmuştur. Selanik, 29 Birinciteşrin 1933” yazılı mermer bir plaka[87] yerleştirmiştir.

Selanik Belediyesi, daha sonra evi Yunanlı sahibinden satın alarak 1937’de Atatürk’e hediye etmiştir. Atatürk Evi, 1950’de geniş çaplı onarım görmüş, 10 Kasım 1953’te de müzeye[88] dönüştürülerek ziyaretçilere açılmıştır.

Ziyaretçiler dilerlerse evi Türkçe, İngilizce ve Yunanca sesli rehberle dolaşabilmektedir.

2012’de başlatılan ve 16 Ağustos 2013’te bitirilerek ziyarete açılan yenileme çalışmaları ile evin teşhir tanziminde Birinci Etap olarak; ziyaretçilerin Atatürk hakkında bilgilendirilmesine yönelik panolar ile “Selanik”, “Manastır”, “Ankara”, “İstanbul”, “Atatürk ve Çocuk” konulu belgesel filmlere yer verilmiştir.

Binanın zemin katında “Atatürk ve Çocuk Odası”, Birinci katta “Manastır Odası”, İkinci katta “İstanbul Odası” olarak adlandırılan odalar düzenlenmiştir. Ankara Odasında, Cumhurbaşkanı Atatürk’ü koltuğa oturmuş şekilde canlandıran silikondan bir heykeli yer alıyor.

2014’te tamamlanan İkinci Etap yenileme çalışmaları kapsamında Ankara Odasında frag yeleği, ayakkabı, şapka, kravat, ağızlık, tabaka, kibritlik, baston, kaşkol ve yemek takımı Atatürk’ün 51 adet kişisel eşyası ile Cumhurbaşkanlığı mührü replikası (mührü)vitrinlerde sergilenmektedir.

Atatürk’ün Manastır Askeri İdadisi 2 ve 3 sınıf ile Kara Harp Okulu 3. Sınıf notlarının transkripsiyonunun kopyaları; Harp okulu künye kaydı ve 1921’de kardeşi Makbule’ye gönderdiği, üzerinde kendi el yazısı bulunan Çankaya Köşkü’nde çekilmiş fotoğrafı da bulunmaktadır.

Selanik Odasında ise, pencere kenarında serin üzerinde oturan ve velinde tespih tutan Zübeyde Hanım heykeli ile mutfakta masada oturan Atatürk’ün çocukluk dönemini yansıtan silikon heykel vardır.[89]

Bahçede de Atatürk’ün çocukluğunda oynadığı ağaç ve açıklama yazısı bulunuyor.[90]

Selanik Atatürk’ün Evinden Görüntüler[91]

Arka Cephe ve Bahçe

Zemin Kat

Ön Cephe

Zemin Kat “Atatürk ve Çocuk Odası”

Birinci Kat “Sofa”

Birinci Kat “Selanik Odası”

Birinci Kat “Manastır Odası”

Birinci Kat “Mutfak”

İkinci Kat “Sofa”

İkinci Kat “Ankara Odası”

İkinci Kat “İstanbul Odası”

KAYNAKÇA:

AA, “Fotoğraflar”, “En küçük kitapların en büyük koleksiyonu Guinness’te”, 22.01.2015, erişim: 31.08.2024

Ahmet Saltık, http://ahmetsaltik.net/, “50 Yerde Atatürk”, Derleyen: Timur Özkan “Dünyada Atatürk’ün Adıyla Karşılaşabileceğiniz 50 Yer” (Mayıs 2016), erişim: 30.03.2024

Anadolu Ajansı, aa.com.tr, Pietro Canonica ve Atatürk Çalıştayı İtalyan Kültür Merkezinde Başladı”; İstanbul İtalyan Kültür Merkezi Müdürü Salvatore Schirmo’nun konuşması, 03.11.2023, erişim: 16.04.2024 ; Fotoğraf: Ali Balıkçı, “Kudüs ve Yuşa kahramanlarının anısı Salt Türk Şehitliği’nde yaşatılıyor”, 11.04.2022, erişim: 18.04.2024 ; “Kanada’ya Çanakkale Anıtı dikildi”, 22.05.2016, erişim: 01.05.2024

Atatürk Ansiklopedisi, ataturkansiklopedisi.gov.tr, “Manastır Askeri İdadisi”, erişim: 30.03.2024

aucklandmuseum.com, “About”, “Contact Us”, erişim: 21.05.2024

Australian War Memorial, awm.gov.au, “Ataturk (Mustafa Kemal), uses a motor vehicle to inspect Turkish defences on the perimeter.”, erişim: 03.04.2024 ; “Atatürk (Mustafa Kemal)” erişim: 03.04.2024 ; “Dawn of the Legend: The Turkish legend”, erişim: 03.04.2024 ; “Collection: Mustafa Kemal Atatürk”, erişim: 03.04.2024 ; Mustafa Kemal Atatürk, erişim: 0404.2024

Bakü Miniatür Kitap Müzesi, Haider Ali Makhdoom, Nisan 2023, erişim: 31.08.2024

Banu Mermer, “Radyo Canonica – Bölüm 16: Kemal Atatürk’le Türkiye’de”, 2022, erişim: 15.04.2024

Bulentturkerhollanda, erişim: 2024, 17.04.2024

BÜRKÜT Türk Dünyası Dergisi, burkutdergisi.com, Domazetova, Zeynep “Manastır askerî idadisinin bugünkü durumu ve Mustafa Kemal Atatürk anı odası üzerine“, 2023, erişim: 30.03.2024

Canadian Museum of Immigration at Pier 21, pier21.ca, “About (Müze Hakkında)”, erişim: 01.05.2024

DAILYMOTION, dailymotion.com, “Roma’daki Canonica Müzesi Milli Mücadele dönemi eserlerine ev sahipliği yapıyor”, 2022, erişim: 16.04.2024

Dr Mustafa Güveli ile Derin Psikiyatri, Salt Türk Şehitliği (Ürdün-Jordan), 3 Oca 2022, erişim: 18.04.2024

Eskişehir BB, eskisehir.bel.tr, “Başkan / Biyografi”,erişim: 30.03.2024

Gezginim Gezgin, gezginimgezgin.com, “Skopje: Üsküp Gezi Rehberi: Tarihi mi? Modern mi?”, 20.07.2020, erişim: 30.03.2024

google.com.ng Salt Türk Şehitliği, Birol eşmeli, 2023, Birol eşmeli, 2023

Güncel Tarih, gunceltarih.org, John F. Kennedy’den Atatürk Mesajı”, Çeviri: Doç. Dr. Selahattin Özkan erişim: 25.04.2024

HABERTÜRK, haberturk.com, yazarlar, Muharrem Sarıkaya “Eleni Karinte…”, 14.11.2010, erişim: 31.03.2024; Yılmaz Büyükerşen, Balçiçek İlter’e konuştu “Her şey Atatürk’e benzemeyen o heykel yüzünden başladı”, 21.05.2013, erişim: 02.04.2024

historystudies.net, Yrd. Doç. Dr. Hasan Işık “Bir Sözlü Tarih Örneği: Ürdün Salt Türk Şehitliği”, erişim: 18.04.2024

Hürriyet bigpara, hurriyet.com.tr, “Koç: Atatürk heykelini gerçeğe uydurduk”, 11 Kasım 2005, erişim. 02.04.20247 ; Ali Dağlar “1500 Yıllık İpek Yolu Yeniden Uyanıyor”, 10.10.2017, erişim: 02.05.2024

Hürriyet, hurriyet.com.tr, “Manastır’daki Atatürk Anı Odası yenilendi”, 28 Mayıs 2016, erişim: 30.03.2024

it.wikipedia.org, “Museo Canonica”, “Pietro Canonica”, erişim: 15.04.2024

İZMİR. ART, izmir.art, “Atatürk (Gazi) Anıtı”, erişim: 16.04.2024

John F. Kennedy Presidential Library And Museum, jfklibrary.org, “Remarks on The 25th Anniversary Of The Death Of Kemal Atatürk 4 November 1963”, erişim: 25.04.2024

Koç, koc.com.tr, “Koç Holding’ten Ulu Önder’e Saygı”, 10.11.2005, erişim: 02.04.2024

MINIBOOKS, “Salahova Zarifa”, erişim: 31.08.2024; “Haqqımızda (Hakkımızda)”, erişim: 31.08.2024

MUSEO PİETRO CANONİCA VE VİLLA BORGHESE “The taking of Smyrna – Monument to Kemal Ataturk”

muzejbitola.mk, “Location” (Konum), “Ulusal Kültürel Anıtları Koruma Enstitüsü ve Bitola Müzesi Binası”, Mustafa Kemal Atatürk’ün fotoğrafı, “Mustafa Kemal Atatürk – Anıt Odası – Fotoğraf Galerisi”, erişim: 29.03.2024

nhaber.nl, “Zehra Türker (87) Hollanda’da 7×24 Atatürk Müzesi’ni bekliyor”, 21 Kasım 2023, erişim: 17.04.2024

NTV, ntv.com.tr, “Hollanda’da yaşayan Bülent Türker, evini Çanakkale ve Atatürk müzesine çevirdi”, 03.02.2024, erişim: 17.04.2024 ; “Kuzey Makedonya’da “Mustafa Kemal Atatürk Anı Evi” kurulacak”, 15.11.2023, erişim: 19.04.2024

OdaTv, odatv.com, , “Atatürk’ün eğitim gördüğü Askeri İdadisi turistlerin ilgi odağı”, 24 Ocak 2014, erişim: 30.03.2024, “Hollandalı gurbetçi evini Çanakkale ve Atatürk müzesine çevirdi”, 02.02.2024, erişim: 17.04.2024

photos.google.com, “Fotoğraflar”, “Minyatür Kitap Müzesi”

Positive Hour with İclal Margariti, “Roma’da Atatürk’le karşılaşmak-Roma”, 29 Ağustos 2020, erişim: 14.04.2024

Selanik Atatürk Müzesi, GEZENADAMFATİH, Nisan 2022; Nilgün Akman, Temmuz 2023; Özge Nur Görür, Nisan 2023 erişim: 01.05.2024

Son Dakika, qha.com.tr, “Atatürk Anı Evi, Kuzey Makedonya hükûmeti tarafından millî kurum statüsüne getirildi”, 14.11.2023, erişim: 01.05.2024

Sözcü, sozcu.com.tr, Yılmaz Özdil “İki Mustafa…”, 23.1.2016, erişim: 02.04.2024 ; Uğur Dündar “Mustafa Koç’un Atatürk sevgisi…”, 23 Temmuz 2023, erişim: 02.04.2023

Şeref Oğuz, @serefoguz, Jul 7, 2018, erişim: 30.03.2024

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, ktb.gov.tr, “Selanik Atatürk’ün Evinden Görüntüler”, erişim: 01.05.2024; “Selanik Atatürk Evi”, erişim: 24.04.2024

TourMag, tourmag.com.tr, “Hollanda’da Atatürk Müzesi açıldı”, 21 Kasım 2023, erişim: 17.04.2024

TRT AVAZ, “Dünyanın ilk ve tek minyatür kitap müzesi”, 10.06.2022, erişim: 31.08.2024

TRT HABER, trthaber.com, “Ali Rıza Efendi’nin doğduğu ev açıldı.”, 19.05.2014, erişim: 19.04.2024

Turkinfo Hollanda Haber, “Hollanda’da yaşayan Türker, evini Çanakkale ve Atatürk müzesine çevirdi”, 02.02.2024, erişim: 17.04.2024

VİKİPEDİ, tr.wikipedia.org, “Makedonya Ulusal Arkeoloji Müzesi”, erişim:30.03.204 ; “Madame Tussauds”, erişim: 01.04.2024 ; “Avustralya Savaş Anıtı”, erişim: 03.04.2024 , “Taksim Cumhuriyet Anıtı” erişim: 16.04.2024 ; tr.wikipedia.org , “John F. Kennedy Başkanlık Kütüphanesi ve Müzesi”, erişim: 25.05.2024 ; en.wikipedia.org, “Rukh Ordo”

wikiloc.com, “wikiloc.com, “Auckland Volcano Fields”, erişim: 21.05.2024

www5.tbmm.gov.tr, TBMM Zabıt Ceridesi, C.13, Birinci İn’ikat, 1-XI-1929 “Reisicumhur Gazi Hazretlerinin nutukları, erişim: 18.04.2024

Yeni Şafak, yenisafak.com, “Bülent Türker Hollanda Yaz Mektubun Yerine Ulaşsın”, 30.11.2008, erişim: 17.04.2024

ZİNDE KUVVET, zindekuvvet.com, Mehmet Alp Fazlıoğlu “Balkan Notları – 3: Makedonya / Üsküp”, 18.09.2016, erişim: 30.03.2024

* Emekli Eğitim Müfettişi

[1] Türkiye’nin yurtdışı temsilciliklerinin yerleşkelerine ait yerler, uluslararası hukuk gereği Türk toprağı sayılırlar. Bu nedenle Selanik Başkonsolosluğumuz yerleşkesindeki Atatürk Evi Müzesi, ayrı başlık altında verildi.

[2]VİKİPEDİ, tr.wikipedia.org , “John F. Kennedy Başkanlık Kütüphanesi ve Müzesi”

[3] John F. Kennedy Presidential Library And Museum, “Remarks on The 25th Anniversary Of The Death Of Kemal Atatürk 4 November 1963”

[4] Güncel Tarih, gunceltarih.org, John F. Kennedy’den Atatürk Mesajı”

[5] Güncel Tarih, gunceltarih.org, John F. Kennedy’den Atatürk Mesajı”, Çeviri: Doç. Dr. Selahattin Özkan

[6] VİKİPEDİA, wikipedia.org, “Avustralya Savaş Anıtı”

[7] Australian War Memorial, awm.gov.au, “Mustafa Kemal Ataturk”

[8] Australian War Memorial, awm.gov.au, “Ataturk (Mustafa Kemal), uses a motor vehicle to inspect Turkish defences on the perimeter.”

[9] Australian War Memorial, awm.gov.au, “Dawn of the Legend: The Turkish legend”

[10] Australian War Memorial, awm.gov.au, “Atatürk (Mustafa Kemal)”

* Australian War Memorial, awm.gov.au, “Mustafa Kemal Atatürk”

[11] VİKİPEDİ, “Madame Tussauds”

[12] HABERTÜRK, haberturk.com, Yılmaz Büyükerşen, Balçiçek İlter’e konuştu “Her şey Atatürk’e benzemeyen o heykel yüzünden başladı”

[13] Sözcü, sozcu.com.tr, Yılmaz Özdil “İki Mustafa…”

[14] Hürriyet bigpara, hurriyet.com.tr, “Koç: Atatürk heykelini gerçeğe uydurduk”

[15] GÖRSEL: Sözcü, sozcu.com.tr, Uğur Dündar “Mustafa Koç’un Atatürk sevgisi…”

[16] Vatan, “İşte en gerçekçi Atatürk heykeli”, 06.11.2016, erişim: 03.10.2024

[17] Koç, koc.com.tr, “Koç Holding’ten Ulu Önder’e Saygı”

[18] AA, “Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün balmumu heykeli, Berlin’de ziyarete açılıyor”, 09.11.20223, erişim: 03.10.2024

[19] Kalpak TV, “Atatürk Heykeli Dünyanın En Prestijli Müzesinde// 7 Yıllık Mücadele”, 09 Şubat 2024, erişim: 04.10.2024

[20] Görseller: Haberci Gazete, “Atatürk’ün balmumu heykeli, Berlin’de ziyarete açılıyor”, 09 Şubat 2024, erişim: 04.10.2024

[21] Google Haritalar, “Madame Tussauds Berlin Müzesi”, “Fotoğraf: Mike K. Eyl 2024”, erişim: 04.10.2024

* Müze görseli: Bakü Miniatür Kitap Müzesi, Haider Ali Makhdoom, Nisan 2023, erişim: 31.08.2024

[22] MINIBOOKS, “Salahova Zarifa”, erişim: 31.08.2024

[23] MINIBOOKS, “Haqqımızda (Hakkımızda)”, erişim: 31.08.2024

[24] AA, “Fotoğraflar”, “En küçük kitapların en büyük koleksiyonu Guinness’te”, 22.01.2015, erişim: 31.08.20246

[25] TRT AVAZ, “Dünyanın ilk ve tek minyatür kitap müzesi”, erişim: 08.03.2025

[26] GÖRSEL: nhaber.nl, “Zehra Türker (87) Hollanda’da 7×24 Atatürk Müzesi’ni bekliyor”

[27] Yeni Şafak, yenisafak.com, “Bülent Türker Hollanda Yaz Mektubun Yerine Ulaşsın”

[28] TourMag, tourmag.com.tr, “Hollanda’da Atatürk Müzesi açıldı”

[29] NTV, ntv.com.tr, “Hollanda’da yaşayan Bülent Türker, evini Çanakkale ve Atatürk müzesine çevirdi”

[30] GÖRSELLER: Bülent Türker facebook.com, ntv.com.tr, odatv.com, tourmag.com.tr, youtube.com

[31] it.wikipedia.org, “Museo Canonica”, “Pietro Canonica”

[32] Positive Hour with İclal Margariti, “Roma’da Atatürk’le karşılaşmak-Roma”, 29 Ağustos 2020

[33] VİKİDEDPİ, wikipedia.org, “Taksim Cumhuriyet Anıtı”

[34] GÖRSEL: DAILYMOTION, dailymotion.com, “Roma’daki Canonica Müzesi Milli Mücadele dönemi eserlerine ev sahipliği yapıyor”

[35] GÖRSEL: MUSEO PİETRO CANONİCA VE VİLLA BORGHESE, “museocanonica.it, “The taking of Smyrna – Monument to Kemal Ataturk”

[36] GÖRSEL: DAILYMOTION, dailymotion.com, “Roma’daki Canonica Müzesi Milli Mücadele dönemi eserlerine ev sahipliği yapıyor”

[37] İZMİR. ART, izmir.art, “Atatürk (Gazi) Anıtı”

[38] GÖRSEL: DAILYMOTION, dailymotion.com, a.g.video

[39] GÖRSEL: DAILYMOTION, dailymotion.com, “Roma’daki Canonica Müzesi Milli Mücadele dönemi eserlerine ev sahipliği yapıyor”

[40] Anadolu Ajansı, aa.com.tr, Pietro Canonica ve Atatürk Çalıştayı İtalyan Kültür Merkezinde Başladı”; İstanbul İtalyan Kültür Merkezi Müdürü Salvatore Schirmo’nun konuşması.

[41] Canadian Museum of Immigration at Pier 21, pier21.ca, “About (Müze Hakkında)”

[42] AA, Anadolu Ajansı, aa.com.tr, “Kanada’ya Çanakkale Anıtı dikildi”

[43] GÖRSEL: google.com/maps/place, Canadian Museum of Immigration at Pier 21, Mustafa Akça, 2023

[44] vikipedi en.wikipedia.org, “Rukh Ordo”

[45] Hürriyet, hurriyet.com.tr, “1500 Yıllık İpek Yolu Yeniden Uyanıyor”

[46] Atatürk Ansiklopedisi, ataturkansiklopedisi.gov.tr, “Manastır Askeri İdadisi”

[47] muzejbitola.mk, “Location” (Konum), “Ulusal Kültürel Anıtları Koruma Enstitüsü ve Bitola Müzesi Binası”

[48] Hürriyet, hurriyet.com.tr, “Manastır’daki Atatürk Anı Odası yenilendi”

[49] Eskişehir BB, eskisehir.bel.tr, “Başkan / Biyografi”

[50] BÜRKÜT Türk Dünyası Dergisi, burkutdergisi.com, Domazetova, Z. (2023). “Manastır askerî idadisinin bugünkü durumu ve Mustafa Kemal Atatürk anı odası üzerine“

[51] OdaTv, odatv.com, , “Atatürk’ün eğitim gördüğü Askeri İdadisi turistlerin ilgi odağı”

[52] TRT HABER, trthaber.com, “Ali Rıza Efendi’nin doğduğu ev açıldı.”, 19.05.2014

[53] SonDakika, qha.com.tr, Atatürk Anı Evi, Kuzey Makedonya Hükümeti tarafından milli kurum statüsüne getirildi

[54] NTV, ntv.com.tr, “Kuzey Makedonya’da “Mustafa Kemal Atatürk Anı Evi” kurulacak”, 15.11.2023

[55] VİKİPEDİ, “Makedonya Ulusal Arkeoloji Müzesi”

* Atatürk Heykeli Görseli: Ahmet Saltık, “50 Yerde Atatürk”, Derleyen: Timur Özkan “Dünyada Atatürk’ün Adıyla Karşılaşabileceğiniz 50 Yer”

[56] ZİNDE KUVVET, zindekuvvet.com, Mehmet Alp Fazlıoğlu “Balkan Notları – 3: Makedonya / Üsküp”

[57] Gezginin Gezgin, gezginimgezgin.com, “Skopje: Üsküp Gezi Rehberi: Tarihi mi? Modern mi?”

[58] HABERTÜRK, haberturk.com, yazarlar, Muharrem Sarıkaya “Eleni Karinte…” 14.11.2010, erişim: 07.12.2024

[59] Ukrainian İnstitute (ui.org.ua), “ Museum of History and Culture (Tarih ve Kültür Müzesi)”, erişim: 02.07.2025

[60] Görsel: Wikipedi (tr.wikipedia.org), “Kliment Voroşilov”, erişim: 02.07.2025

[61] Ukrayna Haber (ukraynahaber.com), “Atatürk’ün bir dosta hediyesi [İZLENİM]”, 12 Mart 2011, erişim: 02.07.2025

[62] İşte Atatürk (isteataturk.com), “Atatürk’ün Kronolojik Fotoğrafları / 1933 – Kasım”, erişim: 02.07.2025

[63] Vikipedi, “Taksim Cumhuriyet Anıtı”, erişim: 17.09.2024

[64] HaberTürk, Murat Bardakçı “Taksim’deki anıt ve Rusya gerçeği”, 21.12.2015, erişim: 17.09.2024

[65] Aydınlık (aydinlik.com.), “Atatürk, saatini hediye etmişti! O Sovyet Mareşal kim?”, 30 Nisan 2024 , erişim: 02.07.2025

[66] УКРАЇНА КРИМІНАЛЬНА (cripo.com.ua), “Невероятные похождения Клима Ворошилова в Турции (Kliment Voroşilov’un Türkiye’deki inanılmaz maceraları)”, 27.12.2016, erişim: 02.07.2025

[67] Görsel: Melike Bahar Tike Tetik

[68] The History Of Sub-Continent Through Commemorative Stones (Anma Taşları Aracılığıyla Alt Kıtanın Tarihi), “Pakistan Postal Museum Murree (Pakistan Posta Müzesi Murree)”, 29 Mayıs 2019, erişim: 27.01.2025

[69] Bilgi ve Görseller: Timur Özkan (Gezi ve Araştırma Kitapları Yazarı- Gezgin), Ocak 2025

[70] historystudies.net, Yrd. Doç. Dr. Hasan Işık “Bir Sözlü Tarih Örneği: Ürdün Salt Türk Şehitliği”,(“ATBE, “Salt Türk Şehitliği”. Konu ile ilgili olarak Amman Türk Büyük Elçiliği Askeri Ataşeliği’nden alınan dokümanlardan ve Salt Türk Şehitliği’nde yer alan Müzede yer alan bilgi notlarından da yararlanılmıştır” açıklamalı dipnot ile verilmiş)

[71] GÖRSELLER: Anadolu Ajansı, aa.com.tr, Fotoğraf: Ali Balıkçı, “Kudüs ve Yuşa kahramanlarının anısı Salt Türk Şehitliği’nde yaşatılıyor”,

[72] Dr. Mustafa Güveli ile Derin Psikiyatri, Salt Türk Şehitliği (Ürdün-Jordan)

[73]GÖRSEL: google.com.ng Salt Türk Şehitliği, Birol eşmeli, 2023

[74] www5.tbmm.gov.tr, TBMM Zabıt Ceridesi, C.13, Birinci İn’ikat, 1-XI-1929 “Reisicumhur Gazi Hazretlerinin nutukları

[75] Müze Görseli: Auckland Savaş Müzesi, Jeat, 2023

[76] aucklandmuseum.com, “About”, “Contact Us”, erişim: 21.05.2024

[77] Murat Turhal, Gezgin, WhatsApp yazışmaları, Mayıs 2024

[78] Görsel: wikiloc.com, “wikiloc.com, “Auckland Volcano Fields”, erişim: 21.05.2024

[79] Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa, “Our history Te whakapapa o Te Papa”, erişim: 03.01.2025

[80] Murat Özer, “Yeni Zelanda Müzesi’nde Gelibolu Sergisi”, 18.01.2018, erişim: 03.01.2025,

[81] Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa (Yeni Zelanda Müzesi Tongarewa Müzesi), “Gallipoli: The Scale of Our War (Gelibolu: SavaşımızınBoyutu)”, erişim: 09.05.2025

[82] Chaosbunker, “Wellington Te Papa – Gallipoli The Scale of our War”, erişim: 09.05.2025

[83] Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa (Yeni Zelanda Müzesi Tongarewa Müzesi), “Te Papa extends Gallipoli: The Scale of Our War exhibition to 2032 (Te Papa, Gelibolu: Savaşımızın Ölçeği sergisini 2032’ye kadar uzattı)”, Mon 17 Mar 2025, erişim: 09.05.2025

[84] 1 News, “Te Papa’s popular Gallipoli exhibit extended until 2032 (Te Papa’nın popüler Gelibolu sergisi 2032’ye kadar uzatıldı)”, Sun, Mar 16, erişim: 09.05.2025

[85] Serhanbali – Serhan Bali, “Museum of New Zealand Te Papa / Muhteşem bir “Gelibolu” sergisi ziyaret ettik…”,14 Ocak 2025

[86] Gelibolu Sergisi Görselleri: Serhanbali – Serhan Bali, “Museum of New Zealand Te Papa / Muhteşem bir “Gelibolu” sergisi ziyaret ettik…”,14 Ocak 2025, erişim: 10.05.2025

[87] GÖRSEL: Selanik Atatürk Müzesi, GEZENADAMFATİH, Nisan 2022

[88] GÖRSEL: Selanik Atatürk Müzesi, google.com.tr/maps/place/, Nilgün Akman, Temmuz 2023

[89] T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, “Selanik Atatürk Evi”

[90] GÖRSEL: Selanik Atatürk Müzesi, Özge Nur Görür, Nisan 2023

[91] T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, ktb.gov.tr, “Selanik Atatürk’ün Evinden Görüntüler”, erişim: 28.12.2024

[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]