ATATÜRK’ÜN YAZDIĞI KİTAPLAR

ATATÜRK’ÜN YAZDIĞI KİTAPLAR

Atatürk, yaşamının farklı dönemlerinde farklı konularda kitap yazmıştır. Yazdıkları gerek güncelliği, gerekse yol göstericiliği açısından bu gün dahi tartışmasız gerçekleri içermektedir. O’nun günümüzde hala geçerliliğini koruması ileri görüşlülüğünün ve akılcılığının göstergelerinden biridir.¹,³

Mustafa Kemal Atatürk’ün yazdığı 11 eser vardır:

1- Takımın Muhârebe Ta’limi (Çeviri),  Yıl: 1908

2- Bölüğün Muhârebe Ta’limi (Çeviri), Yıl: 1328 (1910/1911)

3- Cumalı Ordugâhı, Yıl: 1909

4- Ta’biye Tatbîkat Seyâhati 1, Yıl: 1911

5- Zâbit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl, Yıl: 1918

6- Ta’biye Mes’elesinin Halli ve Emirlerin Sûret-i Tahrîrine Dâir Nasâyih, Yıl: 1916

7- Birinci Taktik Meselesi, Yıl: 1911

8- Askerî Talim ve Terbiye Hakkında Görüşler, Yıl: 1916

9- Nutuk (Söylev), Yıl: 1927

10- Medeni Bilgiler, Yıl: 1929/1930

11- Geometri, Yıl: 1936/1937

İlk beş eser, 1959 yılında Türkiye İş Bankası tarafından Osmanlıcadan çevirisi yaptırılarak beş bölüm hâlinde tek kitap olarak yayımlanmıştır. Bu kitaplardan;

İlk sekiz kitap, T.C. Mili Savunma Bakanlığı Genelkurmay Başkanlığı sitesinin https://ata.msb.gov.tr/Genel/icerik/ataturkun-yazdigi-eserler bağlantısında; Nutuk (Söylev),  Academia.edu sitesi (https://www.academia.edu/) bağlantısı ile isteataturk.com sitesi (https://isteataturk.com/files/e-kitap/buyuknutuk.pdf)  bağlantısından; Medeni Bilgiler, Deniz Harp Okulu eski komutanı,  emekli amiral Sayın Türker Ertürk’e ait sitenin  http://www.turkererturk.com.tr/wp-content/uploads/2018/11/M.K.Atat%C3%BCrk-Medeni-Bilgiler.pdf bağlantısında; Geometri, Wikimedia Commons  sitesinin, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b4/Geometri.pdf bağlantısında (ve başka sitelerde de) PDF olarak vardır.

Ayrıca Atatürk’ün not defterleri, imzalı yazıları, mektupları, telgrafları, kaydedilmiş demeç ve nutukları, tarih sırasına göre bir araya getirilerek, Kaynak Yayınları tarafından “Atatürk’ün Bütün Eserleri” adıyla ve 30 cilt olarak basılmıştır.

1- TAKIMININ MUHÂREBE TA’LİMİ (Takımın Muharebe Eğitimi)

“Bu kitap; Berlin Askerî Üniversitesi eski müdürlerinden General Litzmann’ın “Seferber Mevcudunda Takım, Bölük ve Taburun Muharebe Talimleri” adlı eserinin ilk bölümünü oluşturmakta olup Selanik’te 3’üncü Ordu karargâhında görevli Kurmay Kıdemli Yüzbaşı Mustafa Kemal tarafından Almancadan Osmanlıca diline çevrilmiş ve 1908 yılında Selanik Asır Matbaasında basılmıştır.”³

Kitabın büyük bir bölümünde; çeşitli araziler üzerinde tatbikatların yapılmasının (özellikle sonbahar mevsiminin son ayı ile kış mevsiminin şartları içinde) olumlu etkileri ile bunlardan sağlanan faydalar, cephane tedariki, dost ve düşman birliklerini temsil için kullanılacak vasıtalar ve işaretler ile tasarlanan düşmanın hedef kıtası ile sembolize edilmesi konularına yer verilmiştir. Ayrıca eğitim öncesi ve sonrası yürüyüşler ile muharebe eğitiminin yapılması gibi çeşitli hususlar da bu bölümde açıklanmıştır.

Eleştirilerin yer aldığı son bölümde ise; Harekât Müdürünün, tatbikatın safhaları üzerinde yaptığı olumlu ve olumsuz eleştiriler bulunmaktadır. Bu bölümde Harekât Müdürünün görev ve yetkilerine de yer verilmiş, keşif kollarının kullanılması ve takımın çeşitli muharebe düzenleri ile muharebenin devamı süresinde uygulanacak avcı muharebesinin sevk ve idare esasları üzerinde ayrıntılı olarak durulmuştur.

Eser; Latin harfleriyle ilk defa, 1959 yılında Türkiye İş Bankası tarafından Atatürk ve Devrim Serisi’nin 8 numaralı yayını olarak ve “Atatürk’ün Askerliğe Dair Eserleri” adı altında yayımlanmıştır.”³

Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı, eseri günümüz Türkçesine çevirerek, 2008 yılında “TAKIMIN MUHAREBE EĞİTİMİ” adıyla basmıştır. Kitabın birinci yarısı Türkçe, ikinci yarısı Osmanlıcadır.

2- BÖLÜĞÜN MUHÂREBE TA’LİMİ (Bölüğün Muharebe Eğitimi)

“Kurmay Önyüzbaşı Mustafa Kemal (ATATÜRK)’in bu eseri, Berlin Askerî Akademisi eski müdürlerinden Alman Generali Litzmann’ın yazdığı “Bölük Muharebe Eğitimi” adlı eserinden Türkçeye çeviridir.

Beser birlikleri yanaşık düzen eğitim alanlarından araziye çıkaracak ve zamanın talimname esaslarını da bünyesinde toplamış “Muharebe Meselesi” içinde eğitimi yürütecek bir sistemi İçerir.

“Bölük Muharebe Eğitimi” olarak yayımlanan eser, meskûn yerlerde muharebe, savunma ve taarruz konularını kapsamaktadır. Meskûn yerlerin sınırlayıcı durumlarının muharebeye etkisi, savunma mevziisinin seçimi, savunma mevziisinin hazırlanması, ateş sahalarının temizlenmesi, ateş taksimi, ateş tutmayan ölü bölgelerin kapatılması ve mevziinin işgali gibi savunmanın esasını oluşturan konular işlenmiştir. Ayrıca taarruzda birliğin aldığı tertip ve düzen, ilerleme, ateş üstünlüğü, ihtiyatların kullanılması gibi taarruz harekâtında her zaman karşılaşılacak konular ele alınmıştır.

Bölüğün Muharebe Eğitimi” ilk önce Mustafa Kemal imzasıyla 1328’de Osmanlıca olarak yayımlanmıştır. Prof. Dr. Afet İnan’ın, aslına bağlı kalarak yeni Türk harflerine çevirdiği bu eser de, 1959 yılında Türkiye İş Bankası tarafından “Atatürk’ün Askerliğe Dair Eserleri” adıyla yayımlanan eserlerdendir.

Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığınca günümüz Türkçesine çevrilen ve 2009 yılında ikinci baskısı yapılan “BÖLÜĞÜN MUHAREBE EĞİTİMİ” kitabının birinci yarısı Türkçe, ikinci yarısı Osmanlıcadır.”³

3- CUMALI ORDUGÂHI

“Osmanlı İmparatorluğu’nun Makedonya’daki Ordu Merkezi Selanik’teki Büyük Komutanlık Kurmayında eğitim ve öğretim kısmının başkanı olan Kıdemli Yüzbaşı Mustafa Kemal etkili görevler üstlenmektedir.

1909 yılı Kasım ayında yapılacak garnizon tatbikatına hazırlık olması amacıyla meseleler hazırlanmakta ve birliklere uygulatılmaktadır.

Cumalı Ordugâhı; Makedonya bölgesinde, Köprülü – İştip yolu üzerinde bulunmaktadır. Bu ordugâhta bir süvari tugayına eğitim ve manevra yaptırılmıştır. Bu manevraya katılan Mustafa Kemal, “Cumalı Ordugâhı” adlı eserini yazmış; süvari, bölük, alay, tugay eğitim ve manevralarını anlatmıştır.

12 Eylül 1909’da tamamladığı bu eseri, Selanik’te 1909’da matbaa harfleriyle basılmıştır. Eser; 39 sayfa metin ve 7 adet krokiden oluşmaktadır.

Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığının, orijinal metni arşivlerinde olan eseri günümüz Türkçesine çevirdiği ve 2009 yılında ikinci baskısı yapılan “CUMALI ORDUGÂHI” kitabın da birinci yarısı Türkçe, ikinci yarısı Osmanlıcadır.”³

4- TAKTİK VE TATBÎKAT GEZİSİ 1

“Mustafa Kemal bir kurmay subay olarak tatbikat sırasında tuttuğu gözlem notlarını ve komutanların yaptıkları tenkitlerini yazmış ve bunları krokilerle destekleyerek küçük birer broşür hâlinde yayımlamıştır. “Ta’biye Tatbîkat Seyâhati” adlı eseri de bunlardan birisidir.

Mustafa Kemal, subayların arazide yetiştirilmesini amaçlayan, tatbikatın önemini vurgulayan bu eserini, 1911’de 5’inci Kolordu Harekât Şube Müdürü iken yazmıştır. Bu eserde, karşılıklı olarak kırmızı ve mavi muharebe birliklerinin Selanik – Kılkış arasında yaptığı savunma ve taarruz uygulamalarının değerlendirilmesi yapılmıştır.

Bu eserde ayrıca bir komutanın başarılı olabilmesi için bu kuralları sadece okumuş ve öğrenmiş olmanın yeterli olmadığı, bunların tatbikatının da önemi belirtilmiştir.

Bu eserlerden birisi olan Ta’biye Tatbîkat Seyâhati, 1995 yılında ATASE Başkanlığı Birinci Askerî Tarih Kurulu tarafından “Taktik Tatbikat Gezisi” adı altında, tek kitap hâlinde; birinci kısmı günümüz Türkçesi, ikinci kısmı Osmanlıca çevirim yazıları olarak yayımlanmıştır. Eserin ATASE ATEM Başkanlığı tarafından hazırlanan bu baskısı “Taktik Tatbikat Gezisi 1” adı altında, günümüz Türkçesi ile yayıma hazırlanmıştır.

1959 yılında Türkiye İş Bankası tarafından Osmanlıcadan çevirisi yaptırılarak yayımlanan kitapta “Ta’biye Tatbîkat Seyâhati” adıyla yer alan eser, 1995 yılında ATASE Başkanlığı Birinci Askerî Tarih Kurulu tarafından “Taktik Tatbikat Gezisi” adı altında, tek kitap hâlinde; birinci kısmı günümüz Türkçesi, ikinci kısmı Osmanlıca çevirim yazıları olarak yayımlanmıştır.

Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığının 2001 tarihli ikinci baskısı “Taktik Tatbikat Gezisi 1” adı altında, günümüz Türkçesi ile yayımlanmıştır.” ³

5- ZÂBİT VE KUMANDAN ile HASB-I HÂL

“Mustafa Kemal ATATÜRK, Sofya’da bir yıldan fazla bir süre askerî ataşelik yaparken, ordunun yapısal meseleleri ve çözüm yollarını ele alıp tartıştığı Mehmet Nuri Conker, Zabit ve Kumandanii adlı eserini yayınlar.

Sofya Askerî Ataşesi Kurmay Yarbay Mustafa Kemal; eseri okurken kendi düşüncelerini, değerlendirmelerini kaydeder. İleride yayınlamayı planlar. Nitekim bu düşüncesini hayata geçirir ve Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl adıyla 1918’de yayımlama imkânını bulur.

Kurmay Yarbay Mustafa Kemal’in ordu, asker, subay ve kahramanlık gibi kavramlarla ilgili düşüncelerini, özeleştirilerini, hatıralarını, özellikle Trablusgarp ve Balkan Harbi’nde yaşadıkları olaylara dair değerlendirmeleri Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl adlı eserinde okunabilmektedir.

Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığının, günümüz Türkçesine çevirdiği ve 2010 yılında yayımladığı “Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl” kitabı, Nuri Conker’in Zabit ve Kumandan adlı eserine yer vermiştir. Her iki eser günümüz Türkçesine aktarılmış ve İngilizce çevirileri yapılmıştır.”³

6- TA’BİYE MES’ELESİNİN HALLİ VE EMİRLERİN SÛRET-İ TAHRîRİNE DÂİR NASÂYİH (Taktik Meselesinin Çözümü ve Emirlerin Yazılmasına İlişkin Öğütler)

“ATATÜRK, Çanakkale Muharebeleri’nde edindiği tecrübeler ışığında, taktik meselesinin çözümü ve emirlerin yazılmasına ilişkin önemli noktaları bu eserinde anlatmıştır. Bunların bütün subaylar tarafından bilinmesi gerektiğine işaret etmiş ve okunmasını önermiş, On Altıncı Kolordu Komutanı olarak verdiği bir emirle de subayların bu tecrübelerden yararlanmasını istemiştir.

Eserde ATATÜRK, taktik meselesini çözerken nasıl bir yöntem izleneceği, hangi noktaların göz önünde tutulması ve emir verilirken nelere dikkat edilmesi, emrin ne gibi özelliklere sahip olması gerektiği gibi günümüzde de geçerliliğini koruyan konularda çok önemli bilgiler vermektedir.

Matbaa harfleri ile 1916 yılında Edirne Sanayi Mektebi Matbaasında basılan, yedi sayfadan oluşan eserin Osmanlıca aslı Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Arşivinde bulunmaktadır. Eser Tnk.Kur.Alb. İsmet GÖRGÜLÜ tarafından yayıma hazırlanmış ve 1989 yılında Harp Akademileri Komutanlığında basılmıştır. Daha sonra Gnkur. ATASE Başkanlığınca “Mustafa Kemal Tabiye Meselesinin Hâlli ve Emirlerin Sureti Tahririne Dair Nesayih” ve “Mustafa Kemal ATATÜRK’ün Taktik Meselesinin Çözümü ve Emirlerin Yazılmasına Dair Öğütleri” adları altında iki ayrı kitap hâlinde 1990 yılında Ankara’da Türkçeye çevrilerek basılmıştır.

Eserin 1995 yılında ATASE Başkanlığı Birinci Askerî Tarih Kurulu tarafından yapılan baskısı ise tek kitap hâlinde; birinci kısmı günümüz Türkçesi, ikinci kısmı Osmanlıca olarak yayımlanmıştır.

Eserin Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı tarafından hazırlanan 2011 baskısı ise “Taktik Meselesinin Çözümü ve Emirlerin Yazılmasına İlişkin Öğütler” adı altında yine iki kısım hâlinde günümüz Türkçesi ve özgün metinler ile çevirim yazıları şeklinde yayımlanmıştır.”³

7- BİRİNCİ TA’BİYE MESELESİNİN HALLİ (Birinci Taktik Meselesi)

“Bu eserle ATATÜRK, komutan adaylarının ve onların idare ettiği askerlerin eğitimine ne kadar önem verdiğini, bir ordunun bütün unsurları ile her zaman olası bir savaşa karşı hazırlıklı olması gerektiğini tarihteki büyük savaşlardan verdiği örneklerle açıklamıştır.

Eser; Genelkurmay Başkanlığı tarafından 8 Şubat 1911 tarihinde Birinci Şube Müdürü Albay Pertev Bey’e hazırlatılan sorulardan oluşan “Birinci Ta’biye Meselesi (Birinci Taktik Meselesi)”, Mustafa Kemal ATATÜRK’ün 3 Haziran 1911 tarihinde 5’inci Kolordu Komutanlığında Kıdemli Yüzbaşı rütbesiyle görev yaptığı sırada bu sorulara verdiği cevapları içeren “Birinci Ta’biye Meselesinin Halli İçin Notlar” ve “Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye Birinci Şu’besi Tarafından (Birinci Ta’biye Mes’elesi) Olarak Gönderilen Mes’elenin Sûret-i Hallidir” başlıklarından oluşmaktadır. ”³

Eser, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı tarafından ilk kez 2011 yılında Türkçeye çevrilerek, “BİRİNCİ TA’BİYE MESELESİNİN HALLİ” adıyla yayımlanmıştır.

8- TA’LİM ve TERBİYE-İ ASKERİYE HAKKINDA NOKTA-İ NAZARLAR (Askerî Talim ve Terbiye Hakkında Görüşler)

“Mustafa Kemal ATATÜRK, bir ordunun savaşta başarı kazanması için iyi eğitim görmüş ve disiplinli bireylerden oluşması gerektiğini düşünüyordu. Bu amaçla Şubat 1916’da 16’ncı Kolordu Komutanıyken kaleme aldığı “Ta’lîm ve Terbiye-i Askeriyye Hakkında Nokta-i Nazarlar (Askerî Talim ve Terbiye Hakkında Görüşler)” adlı eserinde bu konu hakkında bilgi verir.

Eserde, askerî talim ve terbiyenin kaç şekilde icra edileceğinden, bunların gayesi ve her birine verilecek önemin derecesinin ne olacağından bahseden ATATÜRK, yapılan bütün talimlerin asıl amacının savaşta başarı sağlamak için askerlerin ve subayların sahip olmaları gereken vasıf ve üstünlükleri onlara kazandırmak olduğunu söylemektedir.

1916 yılında hazırlanmış “Ta’lîm ve Terbiye-i Askeriyye Hakkında Nokta-i Nazarlar (Askerî Talim ve Terbiye Hakkında Görüşler)”, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı tarafından ilk kez 2011 yılında Osmanlıcadan Türkçeye çevrilerek, “TA’LİM VE TERBİYE-İ ASKERİYYE HAKKINDA NOKTA-İ NAZARLAR” adıyla ve orijinal belgesiyle yayımlanmıştır. ”³

9- “NUTUK” (SÖYLEV)

“Yurdumuzun parçalanıp, işgal edildiği günlerden başlayarak, Türk tarihinde bir dönüm noktası olan İstiklal Savaşı’nı, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu ve inkılapların yapılışını anlatan Nutuk, siyasi ve milli tarihimizin birinci elden, değerli bir kaynak eseridir.

Atatürk’ün kendi kaleminden çıkan bu eser, yine Atatürk tarafından, Cumhuriyet Halk Partisi’nin 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında Ankara’da toplanan İkinci Kurultayı’nda 36,5 saat süren ve altı günde okunan tarihi bir hitabeye dayandığı için Nutuk adını almıştır.

Nutuk ilk defa 1927 yılında, biri asıl metin, diğeri belgeler olmak üzere Arap harfleriyle iki cilt olarak yayınlanmıştır. Aynı yıl, tek cilt halinde lüks bir baskısı da yapılmıştır. Yazı inkılabından sonra, bu ilk metnin okunması güçleştiğinden, 1934 yılında, Milli Eğitim Bakanlığınca üç cilt olarak yeniden basılmıştır. Nutuk, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezince yeniden basılmıştır.” ¹ Ayrıca “resmî veya özel bazı kuruluşlarla, bazı şahıslar tarafından da özellikle belgeler dışında kalan Nutuk bölümü tam veya kısaltılmış olarak günümüz Türkçesi’ne aktarılarak yayınlanmıştır.” ²

10- MEDENİ BİLGİLER (Vatandaş İçin Medeni Bilgiler)

“Vatandaş için Medeni Bilgiler kitabını oluşturan belgeler, ATATÜRK’ün, 1929 sonbaharı ile 1930 Ocak ve Şubat aylarında yazmış olduğu yazılardır. Medeni Bilgiler, Prof.Dr. A.Afetinan’ın imzasıyla çıkmış olmasına rağmen, kitabın orijinal metinleri ATATÜRK’ün el yazıları ile çıkmıştır. Bu konuda Prof.Dr.A.Afetinan şunları söylemiştir:

“Bu kitaplar benim ismimle çıkmış olmasına rağmen, ATATÜRK’ün fikirleri ve telkinlerinden mülhem olduğunu ve üslubunu tamamen kendisine ait olduğunu tarihi hakikatleri belirtmek bakımından bana düşen bir ödev telakki ediyorum.”

ATATÜRK’ün bu kitapta yer alan fikir ve düşünceleri birçok kitap ve makaleye kaynak teşkil etmiştir. Bu fikir ve düşünceler, toplumdaki bireylerin yurttaşlık bilincinin gelişmesine önemli katkı sağlamıştır.”³

11- GEOMETRİ

“ATATÜRK geometri kitabını, vefatından bir buçuk yıl kadar önce 3. Türk Dil Kurultayı’ndan hemen sonra 1936-1937 yılı kış aylarında Dolmabahçe Sarayı’nda kendi eliyle yazmıştır.

ATATÜRK’ün bu eseri, geometri öğretmenlerine, bu konuda kitap yazacaklara kılavuz olarak Kültür Bakanlığı tarafından yayımlanmıştır. Geometri eski terimle Hendese, eğitim sistemimizde önemli bir yer tuttuğu hâlde bunun terim düzeni çok ağdalı ve karmaşıktı. Arapça ile Farsça okul programından kaldırılmıştır. Fakat Arapça üzerine kurulmuş olan terimler kalmıştı, bu durum öğrencilerin anlama ve öğrenmelerini olumsuz etkilemekte idi. ATATÜRK öğrencideki bu anlayış yolunun tıkanıklığını açmak için birçok terimi Türkçeye çevirmiştir.

44 sayfalık kitapta boyut, uzat, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek, kesit, yay, çember, teğet, açı, açıortay, içters açı, dış ters açı, taban, eğik, kırık, çekül, yatay, düşey, dikey, yöndeş, konum, üçgen, dörtgen, beşgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, paralelkenar, yamuk, artı, eksi, çarpı, bölü, eşit, toplam, orantı, türev, alan, varsayım gibi terimler ATATÜRK tarafından türetilip konmuştur.”³

¹Milli Eğitim Bakanlığı, “Mustafa Kemal ATATÜRK, Yazılı Eserleri”, erişim: 31.08.2021, https://www.meb.gov.tr/ataturk/Hayati/YaziliEserleri

²Milli Savunma Üniversitesi Kara Harp Okulu, “Nutuk-Önsöz”, erişim: 31.08.2021, https://kho.msu.edu.tr/hakkinda/harbiyeli_ataturk/nutuk/1/1.html

³T.C. Milli Savunma Bakanlığı Genelkurmay Başkanlığı, “Mustafa Kemal Atatürk, Yazdığı Eserler”, erişim: 31.08.202,  https://ata.msb.gov.tr/Genel/icerik/ataturkun-yazdigi-eserler